Kanun Numarası |
: 2820 |
Kabul Tarihi |
: 22/4/1983 |
Yayımlandığı R.Gazete Tarihi |
: 24/4/1983 |
Sayı |
: 18027 |
Kanun Numarası |
: 5341 |
Kabul Tarihi |
: 29/04/2005 |
Yayımlandığı R.Gazete Tarihi |
: 07/05/2005 |
Sayı |
: 25808 |
Genel Esaslar
Amaç
Madde 1- Bu Kanunun amacı,
siyasi partilerle ilgili esasları düzenlemektir.
Madde 2- (Değişik
:12/8/1999 – 4445/1 md.) Bu Kanun, siyasi partilerin kurulmaları,
teşkilatlanmaları, faaliyetleri, görev, yetki ve sorumlulukları, mal edinimleri
ile gelir ve giderleri, denetlenmeleri, kapanma ve kapatılmalarıyla ilgili
hükümleri kapsar.
Madde 3- Siyasi partiler,
Anayasa ve kanunlara uygun olarak; milletvekili ve mahalli idareler seçimleri
yoluyla, tüzük ve programlarında belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları
ve açık propagandaları ile milli iradenin oluşmasını sağlayarak demokratik bir
Devlet ve toplum düzeni içinde ülkenin çağdaş medeniyet seviyesine ulaşması
amacını güden ve ülke çapında faaliyet göstermek üzere teşkilatlanan
tüzelkişiliğe sahip kuruluşlardır.
Madde 4- Siyasi partiler,
demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır. Atatürk ilke ve
inkılaplarına bağlı olarak çalışırlar.
Siyasi partilerin kuruluşu,
organlarının seçimi, işleyişi, faaliyetleri ve kararları Anayasada nitelikleri
belirtilen demokrasi esaslarına aykırı olamaz.
Madde 5- Vatandaşlar siyasi
parti kurma hakkına sahiptirler.
Siyasi partiler, Anayasa ve
kanunlar çerçevesinde, önceden izin almaksızın serbestçe kurulurlar.
(Üçüncü fıkra Mülga
: 12/8/1999 – 4445/2 md.)
Madde 6- Her Türk vatandaşı,
kanunda ve parti tüzüğünde gösterilen şartlara ve usullere göre siyasi
partilere üye olma ve dilediği anda üyelikten çekilme hakkına sahiptir. Kimse,
aynı zamanda birden fazla siyasi partinin üyesi olamaz, aksi halde üyelik
sıfatı bu siyasi partilerin hepsinde birden sona ermiş sayılır.
Kimse, bir partinin birden fazla teşkilat birimine üye kaydolamaz, aksi
halde son kayıt tarihinden önce yapılmış olan üyelik kayıtları geçersizdir.
Madde 7- (Değişik:
21/5/1987 – 3370/1 md.) Siyasi partilerin teşkilatı; merkez organları ile
il, ilçe ve belde teşkilatlarından; Türkiye Büyük Millet Meclisi Grubu ile il
genel meclisi ve belediye meclisi gruplarından ibarettir. (Ek cümle :
12/8/1999 – 4445/3 md.) Siyasi partilerin tüzüklerinde ayrıca kadın kolu,
gençlik kolu ve benzeri yan kuruluşlarla, yabancı ülkelerde yurtdışı
temsilciliği kurulması öngörülebilir.
Belde teşkilatı, il ve ilçe
merkezleri dışında belediye teşkilatı olan yerlerde kurulur.
Belde teşkilatları ilçe
başkanlığına bağlıdır. Bu teşkilatların seçim tarzı, kuruluş ve faaliyet şekil
ve şartları, üye sayısı, il ve ilçe teşkilatlarıyla münasebetleri siyasi
partilerin tüzüklerinde gösterilir.
Şu kadar ki, belde
teşkilatının üye sayısı üçten az olamaz.
(Beşinci fıkra Mülga:
12/8/1999 – 4445/3 md.)
Siyasi Partilerin
Teşkilatlanması
BİRİNCİ BÖLÜM
Kuruluş
Madde 8- (Değişik:
2.1.2003-4778/6 md.) Siyasi
partiler, partiye üye olma yeterliğine sahip en az otuz Türk vatandaşı
tarafından kurulur.
Siyasi partilerin genel
merkezi Ankara’da bulunur.
Siyasi partiler, aşağıda
belirtilen bildiri ve belgelerin, İçişleri Bakanlığına verilmesiyle tüzelkişilik
kazanırlar.
Bildiride, kurulacak siyasi
partinin adı, genel merkez adresi, kurucuların adı, soyadı, doğum yeri ve
tarihi, öğrenim durumları, meslek veya sanatlarıyla ikametgahlarının
belirtilmesi ve bu bildirinin bütün kurucular tarafından imzalanması ve
bildiriye beşer adet olmak üzere kurucuların nüfus kayıt örnekleri, adli sicil
belgeleri ve kurucuların ayrı ayrı düzenledikleri siyasi parti kurucusu
olabilme şartlarını taşıdıklarını belirten imzalı beyannameler ile kurucular
tarafından imzalanmış parti tüzüğü ve programının eklenmesi şarttır.
Bilgi ve belgelerin alındığı
anda, İçişleri Bakanlığınca bir alındı belgesi verilir.
İçişleri Bakanlığı, kuruluş
bildirisi ve alındı belgesinin onaylı birer örneği ile bildiri eklerinin birer
takımını üç gün içinde Cumhuriyet Başsavcılığı ile Anayasa Mahkemesine
gönderir.
Madde 9- (Mülga :
12/8/1999 – 4445/25 md.)
Siyasi Parti Sicili
Madde 10- Cumhuriyet
Başsavcılığınca her siyasi parti için bir sicil dosyası tutulur.
Bu sicil dosyasında;
a) Kuruluş bildirisi ve
ekleri;
b) (Değişik: 21/5/1987 –
3370/2 md.) Merkez organları ile, teşkilat kurdukları il, ilçe ve
beldeleri, bunların organlarında görev alanların adlarını, soyadlarını, doğum
yer ve tarihlerini, meslek veya sanatlarını ve ikametgahlarını gösterir
onaylı listeleri,
c) Partinin faaliyetlerini
düzenleyen her türlü yönetmelikler ve diğer yayınları,
d) Partiye kayıtlı üyelerin,
ilçelere göre (b) bendindeki bilgileri içeren listeleri,
bulunur.
Cumhuriyet Başsavcılığınca
istenilen sicille ilgili diğer bilgi ve belgeler de bu dosyaya konulur.
Siyasi partiler, (b) ve (c)
bentlerindeki bilgi ve belgeler ile bunlarda ve parti tüzük ve programlarında
yapılan değişiklikleri, yayın veya değişiklik tarihinden itibaren onbeş gün
içinde; (d) bendindeki listeler ile bunlarla ilgili değişiklikleri ise, altı
ayda bir Cumhuriyet Başsavcılığına gönderirler.
Siyasi partilerin
kapatılmaları veya kapanmaları sicillerine işlenir.
Bu sicil herkese açıktır.
Soruşturma ile ilgili bilgilerin gizliliğine ilişkin hükümler saklıdır.
(Ek: 31/3/1988 –
3420/2 md.) Siyasi Partilerin bu Kanuna göre yapacakları kongre delege seçimlerinde
ve ön seçimlerde (b) ve (d) bentleri gereğince Cumhuriyet Başsavcılığına
bildirilmiş üye listeleri esas alınır.
(Ek: 31/3/1988 –
3420/2 md.) Cumhuriyet Başsavcılığı, üye listelerinin düzenlenmesi, yazımı,
bunların ilçe seçim kurullarına gönderilmesi ve buna ait işlerde 298 sayılı
Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 31 inci
maddesinin üçüncü fıkrasındaki esaslar dairesinde personel görevlendirebileceği
gibi, bu işlerin yürütülmesinde kamu kurum ve kuruluşlarına ait teknik
araçlardan da yararlanabilir. Görevlendirileceklere 298 sayılı Seçimlerin Temel
Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 182 nci maddesine göre ücret
ödenir. Bu ücretler ile hizmetin ifası için gerekli ödenek Genel Bütçeden
ödenir.
İKİNCİ BÖLÜM
Madde 11- (Değişik
birinci fıkra : 12/8/1999 – 4445/4 md.) Onsekiz yaşını dolduran,
medeni ve siyasi hakları kullanma ehliyetine sahip bulunan her Türk vatandaşı
bir siyasi partiye üye olabilir.
Ancak;
a) (Değişik: 12/8/1999 –
4445/4 md.) Hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları
mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri,
yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri,
Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi
partilere üye olamazlar.
b) 1- Kamu hizmetlerinden yasaklılar,
2- Değişik:
2.1.2003-4778/7 md.) Basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık,
dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz
kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık
suçları, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya Devlet sırlarını
açığa vurma suçlarından biriyle mahkum olanlar,
3- Değişik:
2.1.2003-4778/7 md.) Taksirli suçlar hariç beş yıl ağır hapis veya beş yıl
ve daha fazla hapis cezasına mahkum olanlar,
4- Türk Ceza Kanununun
İkinci Kitabının birinci babında yazılı suçlardan veya bu suçların işlenmesini
aleni olarak tahrik etme suçundan mahkum olanlar,
5- Değişik:
2.1.2003-4778/7 md.) Terör eyleminden mahkum olanlar,
6- (Mülga: 12/8/1999 – 4445/4 md.) Siyasi
partilere üye olamazlar ve üye kaydedilemezler.
(Ek: 12/8/1999 –
4445/4 md.) Yükseköğretim elemanları, yasaklamanın dışındadır. Bunlar hakkında
Yükseköğretim Kanunu uygulanır.
Madde 12- Siyasi parti üyesi
olmaya kanuna göre engel hali bulunmayanların, üyeliğe kabul şartları parti
tüzüklerinde gösterilir. Tüzükte üyelik için başvuranlar arasında dil, ırk,
cinsiyet, din, mezhep, aile, zümre, sınıf ve meslek farkı gözeten hükümler
bulunamaz.
Siyasi partiler üye olma
istemlerini sebep göstermeksizin de reddedebilirler. Ancak, üyeliğe kaydını
isteyenin, istemini reddeden teşkilatın bir üst kademesine, parti tüzüğünde
gösterilen şekilde itiraz hakkı vardır. İtiraz üzerine verilen karar kesindir.
Madde 13- (Değişik:
21/5/1987 – 3370/3 md.) Siyasi partilerin merkez organları büyük kongre,
genel başkan ile diğer karar, yönetim, icra ve disiplin organlarından ibarettir.
Bu organların isimleri ve üye sayıları tüzüklerinde gösterilir.
Parti tüzüğünde, partinin
gayesine uygun olarak, danışma ve araştırma amaçlı ihtiyari kurullar da teşkil
olunabilir.
İhtiyari kurulların görev ve
yetkileri ile üyelerinin sayısı ve seçilme usulleri tüzüklerinde gösterilir.
Madde 14- Siyasi partinin en
yüksek organı büyük kongredir.
Büyük kongre, seçilmiş
üyeler ile tabii üyelerden oluşur.
Seçilmiş üyeler, Türkiye
Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının iki katından fazla olmamak kaydıyla,
parti tüzüğünde gösterilen şekilde ve sayıda il kongrelerince seçilen
delegelerdir. Tabii üyeler; parti genel başkanı, merkez karar ve yönetim kurulu
ile merkez disiplin kurulu üyeleri ve partinin üyesi olan bakanlar ve
milletvekilleridir.
Taşıdıkları sıfat
dolayısıyla büyük kongre üyesi olan kimseler, ayrıca il kongrelerince delege
olarak seçilemezler.
Parti genel başkanını,
partinin merkez karar ve yönetim kurulu ile merkez disiplin kurulu üyelerini
gizli oyla seçmek; partinin tüzük ve programında değişiklik yapmak; partinin
gelir-gider kesinhesabını kabul ve merkez karar ve yönetim kurulunu ibra etmek
veya kesinhesabı reddetmek; kanunlar, parti tüzük ve parti programı
çerçevesinde toplumu ve Devleti ilgilendiren konularla kamu faaliyetleri ve
parti politikası hakkında genel nitelikte olmak şartıyla temenni kararları veya
bağlayıcı kararlar almak; kanunun veya parti tüzüğünün gösterdiği sair
hususları karara bağlamak; partinin kapanmasına veya başka bir partiyle birleşmesine
ve böylece hukuki varlığı sona erecek partinin mallarının tasfiye veya intikal
şekline dair kararlar vermek, büyük kongrenin yetkilerindendir.
(Değişik: 28/3/1986
–3270/3 md.) Büyük kongre parti tüzüğünün göstereceği süreler içerisinde toplanır.
Bu süre iki yıldan az üç yıldan fazla olamaz. Olağanüstü toplantılar, genel
başkanın veya merkez karar ve yönetim kurulunun lüzum göstermesi veya büyük
kongre üyelerinin en az beşte birinin yazılı istemi üzerine yapılır.
(Değişik: 21/5/1987
– 3370/4 md.) Parti kurucuları seçilmiş delegelerin % 15’inden fazla olmamak
kaydıyla, parti üyelikleri devam ettiği müddetçe, ilk büyük kongre dahil büyük
kongrenin tabii üyesidirler. Parti kurucuları seçilmiş delegenin % 15’inden
fazla ise tabii delegelerin kurucular arasından nasıl seçileceği siyasi
partilerin tüzüklerinde gösterilir. Parti kurucuları ilk büyük kongreyi,
partinin tüzelkişilik kazanmasından başlayarak iki yıl içinde toplamak
zorundadırlar.
Büyük kongre ilk
toplantısını yapıncaya kadar, bu kongrenin yetkilerini kurucular kurulu
kullanır. Partinin genel başkanı ile yaş kaydı aranmaksızın kuruculuk
şartlarını haiz merkez karar ve yönetim kurulu ile merkez disiplin kurulu
üyeleri ve milletvekilleri, bu kurulun tabii üyeleridir.
Büyük kongrenin toplantı
yeter sayısı, büyük kongre üye tamsayının salt çoğunluğudur. İlk çağrı üzerine
yapılan toplantıda toplantı yeter sayısı bulunamıyorsa, ikinci çağrı üzerine
yapılacak toplantıda toplantı yeter sayısı aranmaz. Büyük kongrenin karar yeter
sayısı, kanunda veya parti tüzüğünde daha büyük bir sayı gösterilmediği
hallerde, hazır bulunan üyelerin salt çoğunluğudur.
Parti tüzük ve programında
değişiklik yapılmasına ilişkin olan veya parti politikasını ilgilendiren
konularda karar alınmasına dair teklifleri karara bağlamak için, bunların genel
başkan, merkez karar ve yönetim kurulu veya büyük kongre üyelerinin en az
yirmide biri tarafından ileri sürülmüş olması gerekir. Kanunlar, parti tüzük ve
parti programı çerçevesinde toplumu ve Devleti ilgilendiren konularla kamu
faaliyetleri konularında karar alınmasına dair teklifleri karara bağlamak için
bu tekliflerin büyük kongrede hazır bulunan üyelerin üçte biri tarafından
yapılmış olması şarttır. Bu teklifler, büyük kongrece seçilecek bir komisyonda
görüşüldükten sonra, komisyon raporuyla birlikte incelenir ve karara bağlanır.
Madde 15- Parti genel başkanı,
büyük kongrece gizli oyla ve üye tamsayısının salt çoğunluğu ile seçilir. İlk
iki oylamada sonuç alınamazsa, üçüncü oylamada en çok oy alan seçilmiş sayılır.
(Değişik: 28/3/1986
– 3270/4 md.) Genel başkan en çok üç yıl için seçilir. (Mülga: 17/5/1990 – 3648/1
md.)
Partiyi temsil yetkisi genel
başkana aittir. Kanunlardaki özel hükümler saklı kalmak kaydı ile parti adına
dava açma ve davada husumet yetkisi, genel başkana veya ona izafeten bu
yetkileri kullanmak üzere parti tüzüğünün göstereceği parti mercilerine aittir.
Parti genel başkanı, merkez
karar ve yönetim kurulunun tabii başkanıdır.
Parti tüzüğü, genel başkana
görevinin yerine getirilmesinde ve yetkilerinin kullanılmasında yardımcılık
etmek üzere genel başkan yardımcısı ve genel sekreter adlarıyla gerekli gördüğü
sayıda yardımcılar öngörebilir. Bunların ne suretle seçileceği, görev ve
yetkileri parti tüzüğünde gösterilir.
Genel başkanlığın herhangi
bir sebeple boşalması halinde, büyük kongre toplanıncaya kadar, merkez karar ve
yönetim kurulu partiyi temsil yetkisini kendi içinden seçeceği bir üyeye tevdi
eder ve en geç kırkbeş gün içerisinde büyük kongreyi toplantıya çağırır.
Madde 16- (Değişik:
21/5/1987 – 3370/5 md.) Siyasi partilerin merkez karar, yönetim ve icra
organları parti tüzüğünde belirtilen isim, şekil ve sayıda kurulur. Büyük
Kongrece seçilecek merkez organlarının herbirinin üye sayısı 15’den az olamaz.
Bu organlar iki büyük kongre
arasında, parti tüzük ve programına ve büyük kongre kararlarına uymak şartıyla,
partiyi ilgilendiren hususlarda karar almak ve alınan kararları uygulamak
yetkisine sahiptirler.
Merkez karar organı, zorunlu
sebepler dolayısıyla büyük kongrenin toplanamadığı hallerde, partinin hukuki
varlığına son verilmesi ve tüzük ve programının değiştirilmesi dışındaki bütün
kararları alabilir.
Parti işlerini düzenleyen
parti iç yönetmelikleri merkez karar organı tarafından yapılır.
Merkez karar ve yönetim
organlarının üyeleri büyük kongrece seçilir. Diğer merkez organlarının seçim
usul ve esasları parti tüzüğünde belirtilir. Parti genel başkanı merkez karar,
yönetim ve icra organlarının herbirinin de başkanlığını yapar. Büyük kongrece
seçilen merkez organlarının herbirinin üyeleri büyük kongrenin ve büyük kongre
yetkilerini kullanan kurucular kurulunun tabii üyeleridir.
Organların toplanma ve
çalışma usulleri, görev ve yetkileri, birbirleriyle münasebetleri parti
tüzüğünde gösterilir.
Madde 17- Siyasi partinin
merkez disiplin kurulu, bu Kanunda ve parti tüzüğünde gösterilen şekilde
kurulur. Bu kurulun üye sayısı yediden az olamaz.
Madde 18- (Mülga:
21/5/1987 – 3370/9 md.)
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Madde 19- Siyasi partilerin il
teşkilatı; il kongresi, il başkanı, il yönetim kurulu ve il disiplin kurulundan
oluşur.
İl kongresi, sayısı
altıyüzden fazla olmamak üzere, parti tüzüğüne göre ilçe kongrelerince seçilen
delegelerden oluşur. O ilin partili milletvekilleri ile yönetim ve disiplin
kurulları başkan ve üyeleri, il kongresinin tabii üyeleridir. Geçici yönetim
kurulu başkan ve üyeleri de kongreye katılma hakkına sahiptirler. Ancak geçici
il yönetim kurulu başkanı ve üyelerinden delege sıfatı olmayanların kongrede oy
kullanma hakları yoktur.
(Değişik: 23/5/1987
– 3377/11 md.) İl kongresi, büyük kongrenin yapılmasına engel olmayacak şekilde parti
tüzüğünde gösterilen süreler içinde toplanır.
(Değişik: 21/5/1987 – 3370/6
md.)
İl yönetim kurulu, parti tüzüğünün göstereceği sayıda üyeden oluşur. Bu sayı
7’den az olamaz.
İl başkanı ile il yönetim
kurulu il kongresince seçilir. İl başkanı ile yönetim kurulunun, seçim şekli ve
merkez karar ve yönetim kurulunca hangi hallerde ve nasıl işten el
çektirileceği ve geçici yönetim kurulunun nasıl oluşturulacağı parti tüzüğünde
gösterilir. El çektirme kararı, 101 inci maddenin (d-1) bendinde gösterilen
haller dışında yetkili kurulların üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli
oyla alınır. İşten el çektirme kararının il yönetim kuruluna bildirilmesinden
itibaren kırkbeş gün içinde il kongresi toplanarak yeni il yönetim kurulunu
seçer. Bu süre içerisinde il kongresi için yeni delegeler seçilmiş değilse,
kongre eski delegelerle toplanır.
(Değişik: 28/3/1986
– 3270/5 md.) İl başkanı en çok üç yıl için seçilir. (Mülga: 17/5/1990 – 3648/1
md.) İl teşkilatında bir il disiplin kurulu bulunur. İl disiplin kurulunun
üye sayısı ve bu üyelerde aranacak nitelikler parti tüzüğünde belirtilir.
Bu maddede yazılı
kurulların; görev ve yetkileriyle yedek üyelerinin sayısı, nasıl seçileceği ve
ne suretle göreve çağrılacağı parti tüzüğünde açıklanır.
Madde 20- (Değişik: 31/3/1988 – 3420/3 md.) Siyasi partilerin
ilçe teşkilatı, ilçe kongresi, ilçe başkanı, ilçe yönetim kurulu ve belde
teşkilatından meydana gelir. Parti tüzüğünde ilçe disiplin kurulu teşkili de
öngörülebilir. Bir ilçede teşkilatlanma, ilçe sınırları içerisindeki beldelerin
en az yarısında teşkilat kurmayı gerektirir. Belde sayısı üç veya daha az ise
beldenin sadece birinde teşkilat kurulmuş olması yeterlidir.
(Değişik: 31/3/1988 –3420/3 md.)
İlçe kongresi, ilçe ve çevresindeki köy ve mahallelerde partinin son genel
seçimde aldığı oy sayısına göre, seçime katılmamış partilerde ise üye sayısına
göre, bu Kanunun 10 uncu maddesinde gösterilen siyasi partiler sicilinde
kayıtlı ilgili parti üyelerinin seçtikleri, sayısı 400’ü aşmayan delegelerden
oluşur. İlçe yönetim kurulu ve varsa ilçe disiplin kurulu başkan ve üyeleri
ilçe kongresinin tabii üyeleridir. Geçici ilçe yönetim kurulu başkan ve üyeleri
de kongreye katılma hakkına sahiptir. Ancak geçici ilçe yönetim kurulu başkan
ve üyelerinden delege sıfatı olmayanların kongrede oy kullanma hakkı yoktur.
(Değişik : 28/3/1986
– 3270/6 md.) Delege seçimleri; köy ve mahallelerde partinin bu yerlerde son genel
seçimde aldığı oy miktarı, seçime katılmamış partilerde ise üye sayısı esas
alınmak suretiyle bu yerlere verilecek kontenjanlara göre yapılır. Köy ve
mahallelerdeki üye sayısı delege kontenjanı verilmesini gerektiren nispetin
altında ise bu durumdaki köy ve mahallelerin diğer köy ve mahallelerle
birleştirilerek delege seçilmesi mümkündür.
Yapılan delege seçimleri bir
tutanakla tespit edilerek, tutanak parti ilçe başkanlığına gönderilir.
Parti tüzüğünde, münhasıran
delege seçimi işlemlerini yürütmek üzere köy veya mahallelerdeki üyelerden
birinin görevlendirilmesi öngörülebilir.
Delege seçimiyle ilgili
diğer hususlar parti tüzüğünde gösterilir.
(Değişik: 23/5/1987
– 3377/12 md.) İlçe kongresi, il kongresinin
yapılmasına engel olmayacak şekilde parti tüzüğünde gösterilen süreler içinde
toplanır.
(Değişik: 21/5/1987
– 3370/7 md.) İlçe yönetim kurulu, parti tüzüğünün göstereceği sayıda üyeden oluşur.
Bu sayı 5’ten az olamaz.
İlçe başkanı ile ilçe
yönetim kurulu ilçe kongresince seçilir. İlçe başkanı ile ilçe yönetim
kurulunun; seçim şekli ve il yönetim kurulunca veya merkez karar ve yönetim
kurulunca hangi hallerde ve nasıl işten el çektirileceği ve geçici yönetim
kurulunun nasıl oluşturulacağı parti tüzüğünde gösterilir. El çektirme kararı
101 inci maddenin (d-1) bendinde gösterilen haller dışında yetkili kurulların
üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oyla alınır. İşten el çektirme
kararının ilçe yönetim kuruluna bildirilmesinden itibaren otuz gün içinde ilçe
kongresi toplanarak yeni ilçe yönetim kurulunu seçer. Bu süre içerisinde ilçe
kongresi için yeni delegeler seçilmiş değilse, kongre eski delegelerle
toplanır.
(Değişik: 28/3/1986
– 3270/6 md.) İlçe başkanı en çok üç yıl için seçilir. (Mülga: 17/5/1990 – 3648/1
md.)
Bu maddede yazılı kurulların
görev ve yetkileri ile yedek üyelerinin sayısı ve ne suretle göreve çağrılacağı
parti tüzüğünde gösterilir.
Siyasi partilerin, illerin
merkez ilçelerinde teşkilat kurmaları hususunda ilçe teşkilatına ilişkin
hükümler uygulanır.
Madde 21- Siyasi partilerin
genel merkez, il ve ilçe organları seçimleri ile il kongresi ve büyük kongre
delegelerinin seçimleri, yargı gözetimi altında gizli oy ve açık tasnif esasına
göre aşağıdaki şekilde yapılır.
Seçim yapılacak büyük
kongreyle il ve ilçe kongrelerinin toplantılarından en az onbeş gün önce,
kongreye katılacak parti üyelerini belirleyen listeler, büyük kongreyle il
kongreleri için Yüksek Seçim Kurulunun önceden belirleyeceği seçim kurulu
başkanına, ilçe kongreleri için o yer ilçe seçim kurulu başkanına ilçede birden
fazla ilçe seçim kurulunun bulunması halinde birinci ilçe seçim kurulu
başkanına iki nüsha olarak verilir. Ayrıca toplantının gündemi, yeri, günü,
saati ile çoğunluk sağlanamadığı takdirde yapılacak ikinci toplantıya ilişkin
hususlar da bildirilir.
Seçim Kurulu Başkanı,
gerektiğinde ilgili kayıt ve belgeleri de getirtip incelemek suretiyle varsa
noksanları tamamlattırdıktan sonra seçime katılacakları belirleyen liste ile
yukarıdaki fıkrada belirtilen diğer hususları onaylar. Onaylanan liste ile
toplantıya ilişkin diğer hususlar kongrenin toplantı tarihinden yedi gün önce
siyasi partinin ilgili teşkilatının bulunduğu binada asılmak suretiyle ilan
edilir. İlan süresi üç gündür.
İlan süresi içinde, listeye
yapılacak itirazlar hakim tarafından incelenir ve en geç iki gün içinde kesin
olarak karara bağlanır. Bu suretle kesinleşen listeler ile toplantıya ilişkin
diğer hususlar, hakim tarafından onaylanarak siyasi partinin ilgili teşkilatına
gönderilir.
(Değişik: 28/3/1986
– 3270/7 md.) Kongrelerde yapılacak seçimler ilgili seçim kurulunun gözetimi ve
denetiminde yapılır. Bu seçimlerin usul ve şekilleri ile seçimlerde
kullanılacak oy pusulası ve listelerin tanzim tarzı siyası partilerin tüzük ve
kongre yönetmelikleri ile düzenlenir.
(Değişik: 28/3/1986
– 3270/7 md.) Seçim kurulu başkanı, bir
başkan ile iki üyeden oluşan yeteri kadar seçim sandık kurulu oluşturur. Sandık
kurulu başkanı ile bir üyesi memurlar, diğer üyesi de aday olmayan parti
üyeleri arasından seçilir. Ayrıca her sandık için aynı şekilde üçer yedek üye
de belirlenir. Seçim sandık kurulu başkanının yokluğunda, kurula memur üye
başkanlık eder.
Seçim sandık kurulu, kanunun
ve parti tüzüğünün öngördüğü esaslara göre seçimlerin yürütülmesi, yönetimi ve
oyların tasnifi ile görevli olup, bu görevleri seçim ve tasnif işleri bitinceye
kadar aralıksız olarak devam eder.
(Değişik: 31/10/1990
– 3673/1 md.) Listede adı yazılı bulunmayanlar oy kullanamazlar. Oylar, oy verenin
nüfus hüviyet cüzdanı veya resimli üyelik kimlik kartı veya kimlik tespiti
amacıyla düzenlenmiş resmi belge ile ispat edilmesinden ve listedeki isminin
karşısındaki yerin imzalanmasından sonra kullanılır. Oylar, oy verme sırasında
sandık kurulu başkanınca verilen, seçim kurulu başkanınca mühürlenmiş ve
adayları gösterir listelerin tüzük ve kongre yönetmeliklerinde gösterilen usule
uygun bir şekilde işleme tabi tutularak sandığa atılması suretiyle kullanılır.
Oy kullanma ve oyların muteberlik şekil ve şartları siyası partilerin tüzük ve
kongre yönetmelikleri ile düzenlenir.
Seçim süresinin sonunda
seçim sonuçları tutanakla tespit edilip, seçim sandık kurulu başkan ve üyeleri
tarafından imzalanır. Tutanakların bir örneği seçim yerinde asılmak suretiyle
ilan edilir. Kullanılan oylar ve diğer belgeler, tutanağın bir örneği ile
birlikte üç ay süre ile saklanmak üzere seçim kurulu başkanlığına verilir.
Seçimin devamı sırasında
yapılan işlemler ile tutanakların düzenlenmesinden itibaren iki gün içinde
seçim sonuçlarına yapılacak itirazlar hakim tarafından aynı gün incelenir ve
kesin olarak karara bağlanır.
Hakim, seçim sonuçlarını
etkileyecek ölçüde bir usulsüzlük veya kanuna aykırı uygulama nedeniyle
seçimlerin iptaline karar verdiği takdirde bir aydan az ve iki aydan fazla bir
süre içinde olmamak üzere seçimlerin yenileneceği tarihi tespit ederek ilgili
siyasi partiye bildirir. Belirlenen günde yalnız seçim yapılır ve seçim
işlemleri bu madde ile kanunun öngördüğü diğer hükümlere uygun olarak
yürütülür.
İlçe seçim kurulu başkanı ve
seçim sandık kurulu başkanı ile üyelerine, “Seçimlerin Temel Hükümleri ve
Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun”da belirtilen esaslara göre Genel Bütçeden
ücret ödenir.
Seçimler sırasında sandık
kurulu başkan ve üyelerine karşı işlenen suçlar, Devlet memurlarına karşı
işlenmiş gibi cezalandırılır.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Türkiye Büyük
Millet Meclisi Siyasi Parti Grupları
Madde 22- En az yirmi milletvekiline sahip siyasi
partiler, Türkiye Büyük Millet Meclisinde grup kurabilirler.
Bir siyasi partinin grup kurduğu,
o partinin genel başkanlığı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanlığına yazıyla bildirilir.
Madde 23- Grup içyönetmeliği,
grubun kurulduğunun bildirildiği tarihten itibaren onbeş gün içinde, grubu
oluşturan milletvekilleri tarafından hazırlanır. Bu içyönetmeliğin,
milletvekillerinin salt çoğunluğu tarafından kabul edilmesi zorunludur. Bu
şekilde hazırlanan içyönetmelik, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına
gönderilir.
Grup içyönetmeliğine, parti
tüzük ve programına aykırı hükümler konulamaz.
Madde 24- Bir siyasi partinin
grup genel kurulu, o partinin milletvekillerinden oluşur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanı ve başkanvekilleri, üyesi bulundukları siyasi partinin ve parti
grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine katılamazlar. Ancak,
yeniden milletvekili adayı olmaya ilişkin faaliyetleri bu hükmün dışındadır.
Madde 25- Her siyasi parti
grubunda; kuruluşu, görev ve yetkileri grup içyönetmeliğinde belirtilen birer
yönetim ve disiplin kurulu bulunur.
Grup disiplin kurulunun,
hangi hallerde merkez disiplin kurulu ile bir arada çalışacağı, parti tüzüğünde
gösterilir.
Madde 26- Partinin genel
başkanı milletvekili ise parti grubunun da başkanıdır; değilse grup başkanı
grup üyeleri arasından içyönetmelikte gösterilen yöntemle seçilir.
Madde 27- Grup genel
kurulunda, seçimlere ait oylamalar ile milletvekillerini bağlayıcı nitelikteki
konulara ilişkin kararların oylamaları, gizli oyla yapılır.
Madde 28- Bakanlar Kuruluna
veya bir bakana Türkiye Büyük Millet Meclisinde veya grupta güven veya
güvensizlik oyu verilmesi konusunda karar alma yetkisi, grup genel kuruluna
aittir. Bu yetki, başka bir organa veya mercie bırakılamaz.
Bakanlar Kuruluna katılacak
üyeler, parti gruplarında ve diğer parti organlarında tespit edilemez.
ALTINCI BÖLÜM
Teşkilatla İlgili
Diğer Hükümler
Madde 29- 22 Kasım 1972
tarihli ve 1630 sayılı Dernekler Kanununun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri, siyasi partilerin her kademedeki
kongreleri için de uygulanır.
Şu kadar ki, parti tüzükleri
ve yönetmelikleri, parti kongreleri için gerekli ilanın gazete ile yapılması
şartını kaldırabileceği gibi, toplantı yeter sayısını ve yeter sayının
sağlanamadığı hallerde birinci ve ikinci toplantı arasındaki süreyi de
azaltabilir. Bu Kanundaki özel hükümler saklıdır.
Madde 30- Değişik
kademelerdeki kongrelerde tabii üye olarak bulunan merkez karar ve yönetim
kurulu ile yönetim kurulları üyeleri, mensup oldukları kurulun ibrası için
yapılan oylamalara katılamazlar.
Madde 31- (Değişik:
12/8/1999 – 4445/5 md.) Siyasi
partilerin merkez teşkilatı Ankara il merkezinde; il ve ilçe teşkilatları,
ilgili il ve ilçe merkezlerinde; belde teşkilatları, il ve ilçe merkezleri
hariç olmak üzere, belediye teşkilatı olan yerlerde; yan kuruluşları ve
yurtdışı temsilcilikleri ise tüzüklerinde belirtilen yerlerde bulunur.
Madde 32- Siyasi partilerin
merkez karar ve yönetim kurullarına üye olanlar, o partinin Türkiye Büyük
Millet Meclisi parti grubu yönetim kurulunda görev alamazlar.
Siyasi partilerin disiplin
kurullarında görev alanlar, kongreler, Türkiye Büyük Millet Meclisindeki parti
grubu üyelikleri hariç, partinin diğer organ, kurul ve görevlerinde bulunamaz,
partiye bir hizmet bağıyla bağlı olamaz ve partiden herhangi bir suretle gelir
sağlayamazlar.
Bir disiplin kurulunda görev
alan kimse, diğer bir disiplin kurulunda görev alamaz.
Eşler ile bir ve ikinci
derecedeki kan ve sıhri hısımlar, aynı disiplin kurulunda görev alamazlar.
Bunlarla ilgili kararlara katılamazlar.
Siyasi partilerin il ve ilçe
yönetim kurullarından birinde üye olan kimse, diğer bir il veya ilçe yönetim
kurulunda üye olamaz. İl ve ilçe başkanları hakkında da aynı hüküm uygulanır.
Madde 33- Parti kongreleri
hariç olmak üzere, her kademedeki parti organlarıyla parti tüzüğünde belirtilen
bir göreve getirilenlerin adlar, soyadları, doğum yer ve tarihleri, meslek veya
sanatları, ikametgahları ve nüfus cüzdanı örnekleri; o mahallin en büyük mülki
amirliğine seçim veya atanmadan başlayarak onbeş gün içinde yazı ile
bildirilir. Valiliklerce birleştirilen bu bilgi ve belgeler İçişleri
Bakanlığına ve Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
Merkez organlarında
görevlendirilenlerle ilgili bilgi ve belgeler de aynı süre içinde doğrudan
İçişleri Bakanlığına ve Cumhuriyet Başsavcılığına verilir.
Madde 34- 22 Kasım 1972
tarihli ve 1630 sayılı Dernekler Kanununun kamu yararına çalışan dernek sayılma
hükümleri siyasi partiler hakkında uygulanmaz.
Madde 35- Bakanlar Kuruluna
katılmayan ve grubu bulunan siyasi partiler arasında en fazla milletvekiline
sahip olan partiye anamuhalefet partisi, genel başkanına da anamuhalefet
partisi genel başkanı denir. Bu siyasi partilerin milletvekili sayılarının eşit
olması halinde, son milletvekili seçimlerinde aldıkları muteber oy sayısına
bakılır.
Siyasi Partilerin
Seçimlere Katılması ve Adayların Tespiti
Madde 36- (İptal:
Anayasa Mahkemesinin 22/5/1987 tarih ve E. 1986/17 K. 1987/11 sayılı Kararı
ile.)
(*) (Yeniden düzenleme: 31/3/1988 – 3420/4
md.) Siyasi partilerin seçimlere katılabilmesi için illerin en az yarısında
oy verme gününden en az altı ay evvel teşkilat kurmuş ve büyük kongrelerini
yapmış olması veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunması şarttır.
Bir ilde teşkilatlanma,
merkez ilçesi dahil o ilin ilçelerinin en az üçte birinde teşkilat kurmayı
gerektirir.
Madde 37- (Değişik:
28/3/1986 –3270/9 md.) Siyasi partiler, milletvekilliği genel veya ara
seçimlerinde, adaylık için müracaat eden ve adaylığı uygun bulunanlar
arasından, adayların tespitini; serbest, eşit, gizli oy açık tasnif esasları
çerçevesinde, tüzüklerinde belirleyecekleri usul ve esaslardan herhangi biri
veya birkaçı ile yapabilirler.
(Ek: 31/7/1998 –
4381/7 md.) Siyasi partiler, ön seçim ya da aday yoklaması yaptıkları seçim
çevrelerinde, toplam olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının %
5’ini aşmamak üzere, ilini, seçim çevresini, aday listesindeki sırasını, ön
seçim veya aday yoklaması tarihinden en az on gün önce Yüksek Seçim Kuruluna
bildirmek koşuluyla merkez adayı gösterebilirler. Ön seçim ya da aday yoklaması
yapılmayan yerlerde, siyasi partilerin merkez yoklaması veya diğer usullerden
biri veya bir kaçı ile aday belirleme
yetkileri saklıdır.
(*) Bu iptal kararı 18/9/1987 tarihli Resmi Gazete’de
yayımlanmış olup yayımlandığı tarihten başlayarak altı ay sonra yürürlüğe
gireceği söz konusu Anayasa Mahkemesi kararında hükme bağlanmıştır.
(...) (*) Partilerin tüzüklerinde gösterilen merkez
yoklaması dışındaki parti aday seçimleri seçim kurullarının yönetim ve denetimi
altında yapılır.
Partilerin tüzüklerinde
herhangi bir seçim çevresinde bütün üyelerin iştiraki ile yapacakları ön
seçimde bu Kanunun ön seçimlerle ilgili hükümleri uygulanır.
Aday tespitinin yapılacağı
gün, Yüksek Seçim Kurulu tarafından genel seçimlerden en az yetmişbeş gün
önceki bir tarih olarak belirlenip ilan edilir. Seçime katılacak bütün siyasi
partilerin tüzüklerindeki usullere göre il ve ilçelerde yapacakları aday
tespitleri bütün yurtta aynı günde yapılır.
Genel seçimler için kabul
edilen seçim çevresi, aday tespiti için de esas alınır.
Madde 38- (Mülga:
27/10/1995 – 4125/21 md.)
Madde 39- 26 Nisan 1961
tarihli ve 293 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında
Kanunun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri, önseçimlerde ve kullanılacak parti
seçmen kütükleri hakkında da uygulanır.
Madde 40- (Değişik
birinci fıkra: 28/3/1986 – 3270/11 md.) Siyasi partiler, Anayasa ve
kanunlarda belirtilen şartlara aykırı olmamak kaydıyla adaylarda daha başka ne
gibi şartlar bulunması gerektiğini tüzüklerinde gösterebilirler.
Bir kimse, aynı zamanda,
önseçimlerde ve merkez adaylığında değişik siyasal partilerden veya aynı
partiden, aynı seçim için birden fazla seçim çevresinden önseçime katılamaz.
Bir kimse, bir partiden
önseçim veya merkez adaylığı yoklamasına katıldıktan sonra başka bir partiden
merkez adayı gösterilemez ve partisinden istifa etmedikçe bağımsız aday olamaz.
(*) Bu fıkrada yeralan “Bu Kanunun 38 inci maddesinde yazılı
kontenjan adaylığı ile” ibaresi, 27/10/1995 tarih ve 4125 sayılı Kanunun 21
inci maddesiyle yürürlükten kaldırılmış olup, metinden çıkarılmıştır.
(Değişik: 25/12/1993
– 3945/1 md.) Mahalli teşkilatın yönetim kurulu başkan ve üyelerinden, görev
yaptıkları yerden aday adayı olmak isteyenlerin görevlerinden istifa etmelerine
ilişkin usul ve esaslar siyasi partilerin tüzüklerinde belirlenir.
Bu hükümlere aykırı hareket
edenlerin adaylığı Yüksek Seçim Kurulu tarafından iptal edilir.
Siyasi partilerin genel
başkanlığı partilerinin, aday adayları listelerini ve seçim çevrelerini
önseçimin yapılacağı tarihten en az yirmi gün önce saat onyediye kadar Yüksek
Seçim Kuruluna ve ilgili il ve ilçe seçim kurullarına bildirir. Kurullarca
ilgiliye bir alındı belgesi verilir.
Bu bildirimden sonra
adaylıktan çekilmek önseçime kadar dikkate alınmaz. Ancak, bu gibiler aday seçilmişlerse
çekilmeleri hüküm ifade eder. Ölüm halinde de aynı hüküm uygulanır.
Madde 41- Önseçimde:
a) İlçe seçim kurulu; ilçe
seçim kurulu başkanı ile dört üyeden oluşur.
(Değişik: 28/3/1986
– 3270/12 md.) Üyelerden ikisi o ilçede görev yapan Devlet memurları arasından
seçilir. Bunlar Kurulun devamlı üyesidirler. İki üye ise aday adayı olmayan
parti üyeleri arasından belirlenir. Bunlar, üyesi bulundukları parti adına o
parti adayları için yapılacak önseçim işlemleri ile ilgili olarak kurula
katılırlar.
Aynı usulle ikişer yedek üye
de seçilir.
Birden fazla ilçe seçim
kurulu bulunan ilçelerde, bu Kanunla ilçe seçim kurulu başkanına veya ilçe
seçim kuruluna verilmiş bulunan görevler, birinci ilçe seçim kurulu başkanı
veya kurulu tarafından yerine getirilir.
b) Sandık kurulu; bir başkan
ile dört asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Sandık başkanı ile iki asıl, iki
yedek üye Devlet memurları arasından, iki asıl iki yedek üye de partiler
tarafından yukarıdaki fıkra esaslarına göre belirlenir.
Kurullardaki üyelerin
gelmemesi halinde yedekleri alınır; noksanlık yedeklerle giderilemiyorsa durum
bir tutanakla tespit edilir ve kurul başkanı tarafından yukarıda nitelikleri
açıklanan kimselerden seçilmek suretiyle tamamlanır.
Önseçimlere hangi siyasi
partilerin hangi seçim çevrelerinden katılacakları, partilerin aday adayları
listelerinin Yüksek Seçim Kuruluna bildirildiği tarihten itibaren üç gün içinde
ilan edilir. İlçe seçim kurulunca siyasi partilerin her biri için parti seçmen listesinde kayıtlı
her bin seçmene bir sandık ve kapalı hücre bulundurulur ve sandıkların yerleri
tespit edilerek mutat vasıtalarla ilan olunur. Bu husus ayrıca ilgili siyasi
partilere de duyurulur.
Madde 42- Siyasi partilerin
ilçe teşkilatı, kendi çevrelerindeki üyelerini, muntazam kayıt ve sıra numarası
ve partiye giriş çıkış tarihleri ve üye hakkında diğer bilgileri ihtiva eden
bir üye kayıt defterine kaydederler.
Üye kayıt defterleri, ilçe
seçim kurulu başkanının denetimi altındadır. Üye kayıt defterleri, en az altı
ayda bir defa ilçe seçim kurulu başkanı tarafından incelenir ve kayıtların
usule uygun olarak tutulup tutulmadığı bir tutanakla tespit edilir.
(Değişik: 31/3/1988
–3420/5 md) Üye Kayıt Defterinde Parti üyesi olarak kayıtlı bulunan ve Cumhuriyet
Başsavcılığınca seçim kurullarına gönderilen listelerde yer alan üyeler
önseçimde oy kullanabilir.
(Değişik: 31/3/1988
– 3420/5 md.) Önseçimlerin yapılacağı tarih itibariyle bir önceki yılın son gününe
kadar bu Kanunun 10 uncu maddesine göre Cumhuriyet Başsavcılığına bildirilen
üyeler önseçimde oy kullanabilir.
(Değişik: 31/3/1988
– 3420/5 md.) İlçe Seçim Kurulları üye listelerini önseçimden en az otuz gün evvel
elinde olacak şekilde Cumhuriyet Başsavcılığından temin eder.
(Değişik: 31/3/1988
– 3420/5 md.) Siyasi Partiler kayıtlı üyelerin tamamı dışında başka bir usulle aday
yoklaması yapacaksa bu halde oy kullanacak seçmen listelerini önseçimden en az
otuz gün önce ilçe seçim kurulu başkanlığına üye kayıt defterleri ile birlikte
vermek zorundadırlar.
(Değişik: 31/3/1988
– 3420/5 md.) Bu listeler önseçim tarihinden 25 gün önce parti yönetim kurulu ve
ilçe seçim kurulu binaları önüne asılır. Sekizinci fıkradaki itiraz süresinden
sonra kesinleşen listelere göre parti seçmen kartları ilçe seçim kurulu
başkanlığınca her üyeye dağıtılır.
Parti üyeleri, parti seçmen
listesine, asıldığı tarihten itibaren onbeş gün içinde yazıyla itiraz
edebilirler. İtirazlar ilçe seçim kurulu tarafından incelenir ve en geç iki gün
içinde kesin olarak karara bağlanır. İtirazın yerinde görülmesi halinde parti
seçmen listesi düzeltilir.
Madde 43- Aday yoklamalarına
katılan aday adayları için propaganda yapmak amacı ile açık hava toplantıları,
örf ve adete göre sohbet toplantısı sayılanlar hariç olmak üzere kapalı salon
toplantıları tertiplenemez, duvar ilanı, el ilanı ve her nevi matbua, ses ve
görüntü bantlarıyla propaganda yapılamaz. Bu tür toplantılarda başka aday adaylarına
karşı kötüleyici beyanlarda bulunulması yasaktır.
Siyasi partiler,
tüzüklerinde gösterilmek kaydıyla aday adayları için bunların vereceği
bilgileri de esas alarak aday adaylarının meslek veya sanat hayatlarındaki
derece, başarı ve eserlerini, memlekete yaptığı hizmetleri gösterir, vesikalık
fotoğraflarını taşıyan matbualar bastırıp dağıtabilir. Aday adaylarının soyadı
alfabe sırasına göre düzenlenecek benzer bilgileri içeren matbualar sandık
başlarına asılabilir.
Aday adayları, mensup
oldukları partinin programı, büyük kongresinin ve yetkili merkez organlarının
kararları ile partinin seçim bildirisi dışında, milli, mahalli yahut mesleki
çapta herhangi bir vaadde bulunamazlar ve Türkçe’den başka dil ve yazı
kullanamazlar.
Aday adayları, önseçimlerde
oy kullanacak partili üyelere veya yakınlarına maddi çıkar sağlama amacı
güdemezler; önseçimlerde oy kullanacakları etkilemek maksadıyla meşru ve hukuka
uygun olmayan davranışlarda bulunamazlar.
Madde 44- Önseçim günü oy
verilmesine başlanmazdan önce veya oy verme sırasında ilçe seçim kuruluna dahil
siyasi parti üyesi görevini yapmazsa, ceza hükümleri saklı kalmak üzere, yerine
siyasi partilerin sıradaki yedek üyesi getirilir. Bu da mümkün olmazsa, bu
husus tutanağa geçirilir ve eksikler sandık alanı çevresindeki parti üyesi
olabilme yeterliğine sahip ve okur-yazar olanlar arasından ilçe seçim kurulu
başkanının seçeceği kimse ile tamamlanır.
Madde 45- Önseçim sırasında
siyasi partilerin birer müşahidi, kendi partilerine ait sandık başı işlemlerini
takip etmek üzere hazır bulunabilir. Önseçimde aday olanlar, müşahit sıfatıyla
sandık başında bulunamazlar.
Madde 46- Siyasi partiler, 40
ıncı maddeye göre bildirdikleri aday adayları listelerini içeren oy
pusulalarını çoğaltarak il ve ilçe seçim kurulu başkanlıklarına yeteri kadar
zarf ile birlikte verirler. İlçe seçim kurulu başkanlıkları oy pusulalarını ve
zarfları mühürledikten sonra, seçim günü sandık başkanlıklarında hazır
bulundururlar.
Sandık başına gelen partili
seçmene, sandık kurulu başkanı veya görevlendireceği kurul üyesi oy pusulasını,
sandık kurulu başkanlığının mühürü ile mühürledikten sonra verir.
(Değişik: 28/3/1986
– 3270/14 md.) Partili seçmen, aday adaylarının karşısına işaret koymak suretiyle
tercihini kullanır.
İşaretleme, (...) (*) o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili
sayısından çok ve yarısından az olamaz. İşaretlemede belirlenen miktar ve
nispetlere uyulmaması, oy pusulalarının geçersiz sayılmasını gerektirir.
Madde 47- Önseçimlerde oy
vermek için parti seçmen kartının gösterilmesi şarttır. Bu belgeyi
göstermeyenlerden veya belgenin sahibi olduğunda tereddüt edilenlerden parti hüviyet
cüzdanı, o da yoksa nüfus hüviyet cüzdanı istenir.
Madde 48- Yüksek Seçim
Kurulu, il seçim kurullarından gelen önseçimle tespit edilmiş parti adayları
listelerinin tasdikli birer örneğini derhal ilgili partilerin genel başkanlıklarına
teslim eder. Parti genel başkanlıkları, 38 inci madde ve parti mevzuatı
gereğince merkez adayı olarak seçilen parti adaylarını bu listelere dahil
ederek seçim çevrelerine göre düzenleyecekleri parti adayı cetvellerini, kanun
hükümlerine göre Yüksek Seçim Kuruluna süresi içerisinde bildirirler.
(*) Bu fıkrada yeralan “kontenjan
adayları hariç” ibaresi, 27/10/1995 tarih ve 4125 sayılı Kanunun 21 inci
maddesiyle yürürlükten kaldırılmış olup, metinden çıkarılmıştır.
Madde 49- Hesaba katılan,
katılmayan ve itiraza uğramış olan oy pusulaları; sayım ve döküm cetvelleri ve
adaylığa seçilme tutanaklarıyla diğer her türlü evrak, milletvekili
seçimlerinin kesin sonuçlarının ilanı tarihinden itibaren üç ay süreyle
ilçelerde ilçe seçim kurulu başkanı ve illerde il seçim kurulu başkanı
tarafından saklanır.
Bu evrak, Yüksek Seçim
Kurulunun istemi olmaksızın hiçbir yere gönderilmez.
Madde 50- Seçim ve sandık
kurullarının veya kurul başkanlarının kesin olmayan kararlarına karşı ilgili
siyasi parti, o siyasi partiden önseçimde aday adayı olanlar veya o siyasi
partilerin teşkilat kademelerinin başkanları veya vekilleri ile parti
müşahitleri itiraz edebilirler.
Madde 51- Önseçimlerde, her
siyasi parti için ayrı ayrı düzenlenecek basılı tutanak kağıdında o partiden
aday olmak üzere önseçimde aday olmuş bulunanların aldıkları oyların toplamı,
rakam ve yazı ile belirtilir. Bu tutanak ilçe seçim kurulu başkanı ve
üyelerince imzalanır.
Aynı miktarda oy almış
olanlar arasındaki sırayı ilgili siyasi partinin merkez karar ve yönetim kurulu
tespit eder.
Adaylık tutanağına yapılan
itiraz, oyların dökümüne veya sayımına ilişkin olduğu ve yeniden yapılan döküm
ve sayım sonucunda tutanakların iptaline karar verildiği takdirde, yeniden
yapılan döküm ve sayım sonucuna göre seçildikleri anlaşılanlara Yüksek Seçim
Kurulu tarafından tutanakları verilir.
Bir seçim çevresinde
önseçimin, önseçim işlemleri sebebiyle iptaline karar verildiği takdirde,
önseçim yenilenmez ve bu seçim çevresi için bütün adaylar 38 inci maddede
yazılı kurul tarafından tespit edilir.
Adaylardan yalnız birinin
veya birkaçının tutanağının iptaline karar verildiği hallerde, tutanakları iptal
olunan adayların yerine önseçimde aldıkları oy sırasına göre başta gelenlere
tutanak verilir. Sırada olanlar yetmediği takdirde boş kalan yerlerin
doldurulması için bu maddenin yukarıdaki fıkrası uygulanır.
Belli bir seçim için parti
adaylarının Yüksek Seçim Kuruluna bildirilmesinden sonra, önseçim ve adaylarla
ilgili itiraz ve şikayetler dikkate alınmaz. Daha önce yapılmış olan itiraz ve
şikayetler üzerine başlamış olan işlemler durdurulur.
Madde 52- Siyasi partilerin,
mahalli idareler seçimleri için aday gösterebilecekleri hallerde, bu adayların
nasıl seçilecekleri ve yoklamalarının nasıl yapılacağı ilgili kanundaki
esaslara göre belirlenir.
Madde 53- Siyasi partilerin
disiplin kurullarınca verilebilecek cezalar, uyarma, kınama, partiden veya
gruptan geçici veya kesin olarak çıkarma cezalarıdır.
Disiplin kurullarının
vermeye yetkili oldukları disiplin cezaları ile hangi halde ne tür disiplin
cezası verileceğinin parti tüzüğünde belli edilmesi zorunludur.
Partinin hangi organ ve
mercilerinin kimler hakkında ve hangi disiplin kurulunda disiplin cezası
isteminde bulunabileceği ve disiplin cezalarına karşı yapılan itirazları
incelemeye yetkili üst disiplin kurulları ve itirazın usul ve şartları, kanunla
belirtilmeyen hallerde, parti tüzüğü ile düzenlenir.
Disiplin kurullarınca parti
üyeleri hakkında verilen kararlar gerekçeleriyle birlikte en geç otuz gün
içinde ilgiliye tebliğ olunur.
Bir partiye mensup
milletvekilinin; o partinin Türkiye Büyük Millet Meclisi grubu üyeliğinden
kesin olarak çıkarılması, partiden çıkarılmayı ve partiden kesin olarak çıkarılması
da Türkiye Büyük Millet Meclisi parti grubu üyeliğinden çıkarılmayı gerektirir.
Bir üyenin, Türkiye Büyük
Millet Meclisi parti grubundan geçici olarak çıkarılması hakkında verilen ceza,
bu üyenin ceza süresince gruptaki çalışmalara katılmamasını gerektirir.
Hakkında geçici çıkarma
cezası verilen parti üyesi, faaliyetine katılamayacağı parti organlarına hiçbir
teklif yapamaz. Ancak bu hüküm o üyenin parti tüzüğüne, programına, partinin
diğer mevzuatına ve organlarının bağlayıcı kararlarına uyması zorunluğunu
ortadan kaldırmaz. Geçici çıkarma cezası verilen parti üyelerine, parti içinde
hiçbir görev verilemez.
Madde 54- Siyasi partilerin
disiplin kurullarının üyeleri kongrelerce gizli oyla seçilir. Türkiye Büyük
Millet Meclisi grubu disiplin kurulu üyelerinin seçimi, en az iki yıl için
olmak üzere, parti tüzüğünde gösterildiği şekilde yapılır.
Madde 55- Disiplin kurulları, üye tamsayısının en az
üçte iki çoğunluğuyla toplanır ve hazır bulunanların çoğunluğuyla karar verir.
Ancak 101 inci maddenin (d-1) bendinde gösterilen haller dışında, partiden
kesin çıkarma cezaları için üye tamsayının çoğunluğunun kararı gereklidir.
Disiplin kuruluna sevk
edilen partili, yazılı veya sözlü savunma hakkına sahiptir. Savunma için süre,
savunmaya çağrı belgesinin ilgiliye tebliği tarihinden başlamak üzere onbeş
gündür. Ancak, seçimlerde veya herkesin gözü önünde açıkça veya yayın yoluyla
işlenen disiplin suçlarında bu süre yedi gündür. Savunma süresini geçirenler,
savunma hakkından vazgeçmiş sayılırlar. Savunmaya çağırma, disiplin kurulu
başkanlığınca yazı ile yapılır. Bu yazıda uygulanması istenen disiplin cezası
ile bu cezanın istenmesine sebep olan fiiller açıkça gösterilir.
Madde 56- Disiplin
kurullarına sevk yetkisine sahip bulunan parti organ ve mercilerinin kararları
ile disiplin kurullarınca verilen disiplin cezaları hakkında, siyasi partilerin
her kademesindeki kongrelerinde görüşme yapılamaz ve bu konularda karar
alınamaz.
58 inci madde hükmü
saklıdır.
Madde 57- (Değişik:
28/3/1986 – 3270/15 md.) Hakkında partiden veya gruptan geçici veya kesin çıkarma
cezası verilen parti üyesi, bu cezaya karşı disiplin kuruluna sevkeden organ
veya merci veya disiplin kurulunun görev ve yetkisizliği veya alınan kararların
kanuna, parti tüzüğüne ve içyönetmeliğe şekil ve usul bakımından aykırı
bulunduğu iddiasıyla, parti itiraz yollarını kullandıktan sonra nihai karar
niteliğindeki son karara karşı otuz gün içinde nihai kararı veren merciin
bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesine itiraz edebilir. Mahkeme bu itirazları,
diğer işlerden önce ve en geç otuz gün içinde basit muhakeme usulüne göre
inceleyerek karara bağlar, bu karar kesindir.
Madde 58- Disiplin
kurullarınca verilen cezaların partinin hangi organı tarafından ve ne şekilde
affedileceği siyasi partilerin tüzüklerinde gösterilir.
Madde 59- Partiden geçici
çıkarmayı veya kesin çıkarmayı gerektiren hallerde, disiplin cezası verilmesi
için sevk kararı almaya yetkili olan parti organları, tedbir niteliğinde olmak
üzere, disiplin kuruluna sevk edilen üyeyi parti içindeki görevlerinden derhal
uzaklaştırabilirler.
İlgili, bu tedbir kararının
kaldırılmasını sevk edildiği disiplin kurulundan isteyebilir. Bu istek,
disiplin kurulu tarafından yedi gün içinde karara bağlanır.
Parti Defterleri
Madde 60- Her kademedeki
parti organları üye kayıt defteri, karar defteri, gelen ve giden evrak kayıt defteri,
gelir ve gider defteri ile demirbaş eşya defteri tutmak zorundadırlar.
Üye kayıt defteri, mahalle
ve köy esasına göre tutulur.
Karar defteri, ilgili
organın kararlarını, tarih ve numara sırasıyla ihtiva eder. Kararlar oylamaya
katılanlar tarafından imzalanır. Kongrece alınan kararları da ihtiva etmesi
gerekin kongre tutanak özetleri başkanlık divanı üyelerince imzalanır.
Gelen ve giden evrak tarih
ve numara sırasıyla gelen ve giden evrak kayıt defterine kaydedilir ve gelen
evrakın asılları ile gönderilen evrakın örnekleri bu tarih ve numaralar altında
dosyalarda saklanır.
Parti adına elde edilen
gelirlerin alındığı ve yapılan giderlerin ne gibi işlere ve yerlere harcandığı
ilgili defterlere sıra ile ve belgeleri de belirtilerek geçirilir.
Bütün defterlerin sayfaları
ve kaç sayfadan ibaret oldukları teşkilatın bulunduğu ilgili seçim kurulu
başkanı tarafından mühürlenir ve tasdik edilir.
Partiye giriş işlemlerini
gösteren üyelik beyannamelerinin birer örneği ilçe ve il kademesinde, alfabetik
sıra esasına göre tasnif edilmiş olarak ayrı bir dosyada saklanır.
Parti organ ve kurullarınca
tutulmasında fayda görülen diğer defterler, parti tüzük ve içyönetmeliklerinde
gösterilir.
Parti genel merkezinde üye
kayıt defterlerinin özetinin nasıl tutulacağı, bütçe ve kesinhesabın nasıl
hazırlanıp düzenleneceği parti içyönetmeliğiyle belirtilir.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Mali Hükümler
BİRİNCİ BÖLÜM
Partilerin
Gelirleri
Gelir ve Kaynakları (*)
Madde 61- (Ek
birinci fıkra: 12/8/1999 – 4445/6 md.) Siyasi partilerin gelirleri
amaçlarına aykırı olamaz.
Siyasi partiler aşağıda
belirtilen gelirleri elde edebilirler;
a) Parti üyelerinden
alınacak giriş aidatı ile üyelik aidatı,
b) Partili
milletvekillerinden alınacak milletvekilliği aidatı,
c) (Değişik: 31/3/1988 –
3420/6 md.) Milletvekili, belediye başkanlığı, belediye meclis üyeliği ve
il genel meclis üyeliği aday adaylarından alınacak özel aidat, (Bu aidatlar 64
üncü maddedeki esaslar dahilinde siyasi partilerin yetkili merkez karar
organlarınca tespit ve tahsil olunur.)
d) Parti bayrağı, flaması,
rozeti ve benzeri rumuzların satışından sağlanacak gelirler,
e) Parti yayınlarının satış
bedelleri,
f) Üye kimlik kartlarının ve
parti defter, makbuz ve kağıtlarının sağlanması karşılığında alınacak paralar,
g) Partice tertiplenen balo,
eğlence ve konser faaliyetlerinden sağlanacak gelirler,
h) Parti mal varlığından
elde edilecek gelirler,
i) Bağışlar
(*) Bu madde başlığı, “Gelir
Kaynakları” iken, 12/8/1999 tarih ve 4445 sayılı Kanunun 6 ncı
maddesiyle metne işlendiği şekilde
değiştirilmiştir.
,
j) (Ek:27/6/1984 – 3032/1
md.) Devletçe yapılan yardımlar (*)
(h) bendinde yazılı parti
mal varlığından elde edilen gelirler hariç olmak üzere, diğer bentlerde yazılı
kaynaklardan elde edilen gelirlerden hiçbir surette vergi, resim ve harç
alınmaz. (**)
(*) Bu hükmün uygulanmasında ek 1
inci maddeye bakınız.
(**) İthalde alınan her türlü
vergi, resim ve harç
muafiyeti hükümleri, 6/5/1986 tarih ve 3283 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.
Madde 62- Parti üyelerinden
alınacak giriş aidatının miktarı ile üyelik aidatının alt ve üst sınırları
parti tüzüğünde gösterilir.
Her üye, aylık veya yıllık
olarak üyelik aidatı ödemeyi partiye girişinde kabul etmek zorundadır.
Parti üyesi, vermeyi kabul
ettiği aidatın miktarını, parti tüzüğüne uygun olmak şartıyla, kayıtlı
bulunduğu teşkilat kademesi başkanlığına yazı ile bildirerek artırabilir.
Partiye borçlu olduğu yıla ait
aidatın tamamını veya bir kısmını ödemeyen parti üyesi hakkında, partiden
geçici veya kesin olarak çıkarmaya dair disiplin cezaları uygulanmaz. Aidatını
ödemesi için yapılan yazılı tebligata rağmen belirtilen süre içerisinde ödemede
bulunmayan üye hakkında yapılacak işlem ve uygulanacak yasaklamalar parti
tüzüğünde gösterilir.
Madde 63- Bir siyasi partiye
mensup milletvekillerinin, ne miktar aidat ödeyeceği ve bu suretle toplanan
paraların grup faaliyetlerine ve parti merkezine hangi miktarlarda ayrılacağı,
Türkiye Büyük Millet Meclisi parti grubu kararıyla belli edilir. Ancak, bu
miktarın yıllık tutarı milletvekili ödeneğinin net bir aylık tutarını geçemez.
Grubu olmayan
milletvekillerinin ödeyeceği aidat, yukarıdaki fıkrada belirtilen miktarın
yarısını geçmemek kaydıyla merkez karar ve yönetim kurulunca tespit edilir.
Madde 64- Milletvekili aday
adaylarından alınacak özel aidat, milletvekili ödeneğinin net bir aylık
tutarını aşmamak kaydıyla parti içyönetmeliklerinde gösterilir.
Madde 65- Bu Kanunun 61 inci
maddesinin (d), (e) ve (f) bentlerinde gösterilen satış bedelleri, merkez karar
ve yönetim kurulunun kararı ile tespit edilir.
Madde 66- (Değişik:
12/8/1999 – 4445/7 md.) Genel ve Katma bütçeli dairelerle mahalli idareler
ve muhtarlıklar, kamu iktisadi teşebbüsleri, özel kanunla veya özel kanunla
verilen yetkiye dayanılarak kurulmuş bankalar ve diğer kuruluşlar, kamu
iktisadi teşebbüsü sayılmamakla beraber ödenmiş sermayesinin bir kısmı Devlete
veya bu fıkrada adı geçen kurum, idare, teşebbüs, banka veya kuruluşlara ait
müesseseler, siyasi partilere hiçbir suretle taşınır veya taşınmaz mal veya
nakit veya haklar bağışlayamaz ve bu gibi mal veya hakların kullanılmasını
bedelsiz olarak bırakamazlar; bağlı oldukları kanun hükümleri dışında siyasi
partilere ayni hakların devrine dair tasarruflarda bulunamazlar. Kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşları, işçi ve işveren sendikaları ile bunların üst
kuruluşları, dernekler, vakıflar ve kooperatifler, özel kanunlarında yeralan
hükümlere uymak koşuluyla siyasi partilere maddi yardım ve bağışta
bulunabilirler.
Yukarıdaki fıkranın dışında
kalan gerçek ve tüzel kişilerin her birinin bir siyasi partiye aynı yıl
içerisinde iki milyar liradan fazla kıymette ayni veya nakdi bağışta bulunması
veya yayınları kullandırması yasaktır.
Bağış veya bağışların bağışta bulunana veya yetkili temsilcisine veya vekiline
ait olduğunun partice verilen makbuzda açıkça belirtilmesi gerekir. Böyle bir
belgeye dayanılmaksızın siyasi partilerce bağış kabul edilemez. (*)
Siyasi partiler, yabancı
devletlerden, uluslararası kuruluşlardan, Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden herhangi
bir suretle ayni veya nakdi yardım ve bağış alamazlar.
(*) Bu fıkrada yer alan “nakdi
bağışta bulunması ” ibaresinden sonra gelmek üzere “veya yayınları
kullandırması” ibaresi, 2/1/2003 tarih ve 4778 sayılı Kanunun 8 nci maddesiyle
ilave edilmiş ve metne işlenmiştir.
Ticari Faaliyet, Kredi ve Borç
Alma Yasağı (*)
Madde 67- (Değişik
birinci Cümle: 12/8/1999 – 4445/8 md.) Siyasi partiler ticari
faaliyette bulunamazlar, kredi veya borç alamazlar. Ancak, ihtiyaçlarını
karşılamak amacıyla 66 ncı maddenin 1 ve 3 üncü fıkralarında gösterilenler dışında
kalan gerçek ve tüzelkişilerden kredili veya ipotek karşılığı mal satın
alabilirler.
Madde 68- Siyasi partiler,
ikametleri ile amaç ve faaliyetleri için gerekli olanlardan başka taşınmaz mal
edinemezler. Partiler, amaçları içinde olmak şartıyla sahip oldukları taşınmaz
mallardan gelir sağlayabilirler.
(İkinci fıkra Mülga:
12/8/1999 – 4445/25 md.)
Madde 69- Bir siyasi partinin bütün gelirleri, o
siyasi partinin tüzelkişiliği adına elde edilir.
Siyasi partilerin genel
merkezlerinin ve teşkilat kademelerinin gelirleri, parti merkez karar ve
yönetim kurulunca bastırılan makbuzlar karşılığında alınır. Bastırılan ve parti
teşkilat kademelerine gönderilen gelir makbuzlarının seri ve sıra Numaralarına
ait kayıtlar parti genel merkezinde tutulur. Parti teşkilat kademeleri
aldıkları ve kullandıkları makbuzlar dolayısıyla parti merkez karar ve yönetim
kuruluna karşı mali sorumluluk taşırlar.
Sağlanan gelirin türü ve
miktarıyla, gelirin sağlandığı kimsenin adı, soyadı ve adresi, makbuzu
düzenleyenin sıfatı, adı, soyadı ve imzası, makbuzda ve dip koçanlarında yer
alır.
Makbuzların asıl
kısımlarıyla dip koçanlarında aynı sıra numarası bulunur. Makbuz dip
koçanlarının saklama süresi, Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili
partiye bildirilme tarihinden itibaren beş yıldır.
(*) Bu maddenin başlığı, “Kredi ve
borç alma yasağı” iken, 12/8/1999 tarih ve 4445 sayılı Kanunun 9 uncu
maddesiyle metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir.
Partilerin
Giderleri
Madde 70- (Ek: 12/8/1999 –
4445/9 md.) Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz.
Bir siyasi partinin bütün
giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır.
Beşmilyon liraya kadar
harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu
değildir. Ancak, bütün harcamaların yetkili organ veya merciin kararına
dayanması şarttır. Şu kadar ki, yetkili organca onaylanan bütçede öngörülmüş
bulunmak kaydıyla beşmilyon lirayı aşmayan harcamalar ile genel tarifeye bağlı
giderler için ayrıca karar alınmasına gerek yoktur. (*)
Giderlere ait belgeleri saklama süresi, özel kanunlarda gösterilen daha
uzun süreye ilişkin hükümler saklı kalmak üzere, kesinhesabın Anayasa
Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili partiye bildirilme tarihinden
itibaren beş yıldır.
Parti teşkilatı bağlı
bulunduğu üst kademeye, gelir ve giderleri hakkında parti tüzüğünde gösterilen
sürede hesap vermekle yükümlüdür. Bu süre altı aydan fazla olamaz.
Madde 71- Siyasi partilerin
yapacakları giderler, sözleşmeler ve girişecekleri yükümlülükler; genel
merkezde parti tüzelkişiliği adına, illerde il yönetim kurulu adına ve
ilçelerde ilçe yönetim kurulu adına yetkili kılınan kişi veya kurulca yapılır.
Siyasi partilerin il ve ilçelerdeki teşkilat kademeleri tarafından parti
tüzelkişiliği adına sözleşme yapılmasına ve yükümlülük altına girilmesine
ilişkin esaslar, merkez karar ve yönetim kurulunca tespit olunur. Bu esaslara
aykırı olarak yahut siyasi partilerin tüzüklerine göre merkez karar ve yönetim
kurulunca önceden yazılı yetki verilmediği
veya sonradan bir kararla onaylanmadığı takdirde,
partinin teşkilat kademelerinin yaptıkları sözleşme ve giriştikleri
yükümlülüklerden dolayı, parti tüzelkişiliği hiçbir suretle sorumlu tutulamaz;
merkez karar ve yönetim kurulu veya genel başkan veya parti tüzelkişiliği
aleyhine takipte bulunulamaz. Bu takdirde sorumluluk, sözleşmeyi yapan veya
yükümlülük altına giren kişi veya kişilere ait olur.
(*) Bu fıkrada yer alan “beşbin”
ibaresi, 12/8/1999 tarih ve 4445 sayılı Kanunun 9 uncu maddesiyle “beşmilyon”
olarak değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
Madde 72- Siyasi partiler,
üyelerine ve diğer gerçek ve tüzelkişilere hiçbir şekilde borç veremezler.
Parti İçi Mali
İşlemler
Madde 73- Siyasi partilerin,
bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı ayrı ayrı gelir tahminlerini
ve gider miktarlarını gösteren bir yıllık bütçe hazırlarlar ve ilgili takvim
yılından önceki Ekim ayı sonuna kadar genel merkeze gönderirler. Bu bütçeler
ile aynı süre içinde hazırlanacak genel merkez bütçesi en geç ilgili takvim
yılından önceki Aralık ayı sonuna kadar parti merkez karar ve yönetim kurulunca
incelenir ve karara bağlanır.
Siyasi partilerin hesapları
bilanço esasına göre düzenlenir.
Parti merkezi ve bağlı
ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı her bütçe yılını izleyen Nisan ayı
sonuna kadar, bir evvelki yıla ait uygulama sonuçlarını gösteren
kesinhesaplarını hazırlarlar. İller teşkilatından gönderilenler ve parti
merkezine ait olan kesinhesaplar, merkez karar ve yönetim kurulunca incelenerek
karara bağlanır ve birleştirilir.
Siyasi partilerin bütçeleri,
bilançoları, gelir ve gider cetvelleri ile kesinhesaplarının nasıl düzenleneceği
partilerin içyönetmeliklerinde gösterilir.
Anayasa
Mahkemesince Yapılacak Mali Denetim
Madde 74 – (Değişik
: 12/8/1999-4445/10 md.) Siyasi partilerin mali denetimi Anayasa
Mahkemesince yapılır. Anayasa Mahkemesi, siyasi partilerin mal edinimleri ile
gelir ve giderlerinin Kanuna uygunluğunu denetler.
Siyasi partilerin genel
başkanları, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti
merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının
onaylı birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine ve bilgi
için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına vermek zorundadırlar. Bu belgelere,
ilgili siyasi partinin aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz
milyon lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların
değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listeleri eklenir.
Madde 75- Anayasa Mahkemesi,
kesinhesaplara ait bilgilerin belgelendirilmesini siyasi partilerden her zaman
isteyebilir.
Anayasa Mahkemesi denetimini
evrak üzerinde yapar. (Değişik İkinci Cümle : 12/8/1999-4445/11 md.) Bu
denetimi, Sayıştaydan yardım sağlanarak hazırlatacağı raporlar üzerinden
yapabileceği gibi, siyasi partilerin genel merkezlerinde ve mahalli
teşkilatlarında doğrudan doğruya veya kendi üyeleri arasından görevlendireceği
bir naip üye veya mahallin en kıdemli adli veya idari yargı hakimi niyabetinde
yaptıracağı inceleme ve araştırmalar üzerinden de yapabilir. Bu maksatla,
yeminli bilirkişi görevlendirebilir.
Anayasa Mahkemesi, ilgili
siyasi partinin başkanından veya temsilcisinden yazılı mütalaa isteyebilir;
gerekli görürse sorumlu uzman muhasipler de dahil ilgililerin sözlü
açıklamalarını dinleyebilir.
Anayasa Mahkemesi denetimi
sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna
uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da
bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir.
Siyasi partilerin büyük
kongrelerinin kesinhesaplar hakkındaki
kararları, Anayasa Mahkemesinin denetimini etkilemez. (Ek Cümle :
12/8/1999-4445/11 md.) Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonucunda vereceği
karar kesindir.
Mali Hükümlerin
Müeyyideleri
Madde 76 – (Değişik
birinci fıkra : 12/8/1999 – 4445/12 md.) Bu Kanun hükümlerine aykırı
olarak bağış kabul ettiği, mal veya gelir edindiği, Anayasa Mahkemesince tespit edilen siyasi
partilerin, bu yolla elde ettikleri gelirlerin tamamının, Kanunda belirtilen
miktarlardan fazla gelirlerle, taşınmaz malların kanuni miktarı geçen kısmının
karşılığının Hazineye irad kaydedilmesine, taşınmaz malların ise Hazine adına
tapuya tesciline karar verilir.
Bu Kanunun 67 nci maddesi
hükmüne aykırı olarak siyasi partilere sağlanan kredi veya borçlar üzerine
Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazinece elkonulur, kredi veya borcu verene karşı
Hazine hiçbir yükümlülük altına girmez.
Bu Kanunun 69 uncu
maddesinde belirtilen esaslara aykırı olarak bir siyasi partinin tevsik
edilmeyen kaynaklardan gelir sağladığı anlaşılırsa, Anayasa Mahkemesi kararıyla
bu gelir Hazineye irad kaydedilir.
Belgelendirilmesi gerektiği
halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığı, Anayasa
Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir.
Madde 77- Bu Kanunun 68 inci
maddesinde belirtilen esaslara aykırı olarak bir siyasi partinin taşınmaz mallara
sahip olduğu anlaşılırsa, Anayasa Mahkemesinin kararıyla ve bu Mahkemenin
göstereceği süre içinde siyasi parti tarafından bu malların paraya çevrilmesi
yoluna gidilir.
Siyasi Partilerle
İlgili Yasaklar
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaçlar ve
Faaliyetlerle İlgili Yasaklar
Madde 78- Siyasi partiler :
a) Türkiye Devletinin
Cumhuriyet olan şeklini; Anayasanın başlangıç kısmında ve 2 nci maddesinde
belirtilen esaslarını; Anayasanın 3 üncü maddesinde açıklanan Türk Devletinin
ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, diline, bayrağına, milli marşına ve
başkentine dair hükümlerini; egemenliğin kayıtsız şartsız Türk Milletine ait olduğu
ve bunun ancak, Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organları eliyle
kullanılabileceği esasını; Türk Milletine ait olan egemenliğin kullanılmasının
belli bir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamayacağı veya hiçbir kimse veya
organın, kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamayacağı
hükmünü, seçimler ve halkoylamalarının serbest, eşit, gizli, genel oy, açık
sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılması
esasını değiştirmek;
Türk Devletinin ve
Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek,
dil, ırk, renk, din ve mezhep ayrımı yaratmak veya sair herhangi bir yoldan bu
kavram ve görüşlere dayanan bir devlet düzeni kurmak;
Amacını güdemezler veya bu
amaca yönelik faaliyette bulunamazlar, başkalarını bu yolda tahrik ve teşvik
edemezler.
b) Bölge, ırk, belli kişi,
aile, zümre veya cemaat, din, mezhep veya tarikat esaslarına dayanamaz veya
adlarını kullanamazlar.
c) Sosyal bir sınıfın diğer
sosyal sınıflar üzerinde egemenliğini veya zümre egemenliğini veya herhangi bir
tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamazlar ve bu amaca yönelik
faaliyette bulunamazlar.
d) Askerlik, güvenlik veya
sivil savunma hizmetlerine hazırlayıcı nitelikte eğitim ve öğretim
faaliyetlerinde bulunamazlar.
e) Genel ahlak ve adaba aykırı, amaçlar
güdemezler ve bu amaca yönelik faaliyette bulunamazlar.
f) Anayasanın hiçbir
hükmünü, Anayasada yer alan hak ve hürriyetleri yok etmeye yönelik bir
faaliyette bulunma hakkını verir şekilde yorumlayamazlar.
Milli Devlet
Niteliğinin Korunması
Madde 79- Siyasi partiler :
a)Türkiye Cumhuriyetinin,
milletlerarası hukuk alanında bağımsızlık ve eşitlik ilkesine dayanan hukuki ve
siyasi varlığını ortadan kaldırmak yahut milletlerarası hukuk gereğince
münhasıran Türkiye Cumhuriyetinin yetkili olduğu hususlara diğer devletlerin,
milletlerarası kuruluşların ve yabancı gerçek ve tüzelkişilerin karışmasını
sağlamak amacını güdemezler ve bu amaçlara yönelik faaliyette bulunamazlar.
b)(Mülga : 12/8/1999 –
4445/25 md.)
c)(Değişik : 12/8/1999 –
4445/13 md.) Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan, Türk
uyruğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden herhangi bir suretle, doğrudan
doğruya veya dolaylı olarak yardım kabul edemezler, bunlardan emir alamazlar ve
bunların Türkiye’nin bağımsızlığı ve ülke bütünlüğü aleyhindeki karar ve
faaliyetlerine katılamazlar.
Madde 80- Siyasi partiler, Türkiye
Cumhuriyetinin dayandığı Devletin tekliği ilkesini değiştirmek amacını
güdemezler ve bu amaca yönelik faaliyette bulunamazlar.
Madde 81- Siyasi partiler :
a) Türkiye Cumhuriyeti
ülkesi üzerinde milli veya dini kültür veya mezhep veya ırk veya dil
farklılığına dayanan azınlıklar bulunduğunu ileri süremezler.
b) Türk dilinden veya
kültüründen başka dil ve kültürleri korumak, geliştirmek veya yaymak yoluyla
Türkiye Cumhuriyeti ülkesi üzerinde azınlıklar yaratarak millet bütünlüğünün
bozulması amacını güdemezler ve bu yolda faaliyette bulunamazlar.
c) Tüzük ve programlarının
yazımı ve yayınlanmasında, kongrelerinde, açık veya kapalı salon
toplantılarında, mitinglerinde, propagandalarında Türkçe’ den başka dil kullanamazlar;
Türkçe’den başka dillerde yazılmış pankartlar, levhalar, plaklar, ses ve
görüntü bantları, broşür ve beyannameler kullanamaz ve dağıtamazlar; bu eylem
ve işlemlerin başkaları tarafından da yapılmasına kayıtsız kalamazlar. Ancak,
tüzük ve programlarının kanunla yasaklanmış diller dışındaki yabancı bir dile
çevrilmesi mümkündür.
Madde 82- Siyasi partiler,
bölünmez bir bütün olan ülkede, bölgecilik veya ırkçılık amacını güdemezler ve
bu amaca yönelik faaliyette bulunamazlar.
Madde 83- Siyasi partiler,
herkesin dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep
ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olduğu
prensibine aykırı amaç güdemez ve faaliyette bulunamazlar.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Atatürk İlke ve
İnkılaplarının ve Laik Devlet Niteliğinin Korunması
Madde 84- Siyasi partiler,
Türk toplumunu çağdaş uygarlık seviyesinin üstüne çıkarmak ve Türkiye Cumhuriyetinin
laiklik niteliğini korumak amacını güden :
a) 3 Mart 1340 tarihli ve
430 sayılı Tevhidi Tedrisat Kanunu,
b) 25 Teşrinisani 1341
tarihli ve 671 sayılı Şapka İktisası Hakkında Kanun,
c) 30 Teşrinisani 1341
tarihli ve 677 sayılı Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar
ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun,
d) 17 Şubat 1926 tarihli ve
743 sayılı Türk Kanunu Medenisiyle kabul edilen, evlenme akdinin evlendirme
memuru önünde yapılacağına dair medeni nikah esası ile aynı Kanunun 110 uncu
maddesi,
e) 20 Mayıs 1928 tarihli ve
1288 sayılı Beynelmilel Erkamın Kabulü Hakkında Kanun,
f) 1 Teşrinisani 1928 tarihli ve 1353 sayılı
Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun,
g) 26 Teşrinisani 1934
tarihli ve 2590 sayılı Efendi, Bey, Paşa gibi Lakap ve Unvanların
Kaldırıldığına Dair Kanun,
h) 3 Kanunuevvel 1934 tarihli ve 2596 sayılı
Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun,
Hükümlerine aykırı amaç güdemezler ve faaliyette
bulunamazlar.
Madde 85- Siyasi partiler,
Türk Milletinin Kurtarıcısı, Türkiye Cumhuriyetinin Kurucusu Atatürk’ün
şahsiyet ve faaliyetlerini veya hatırasını kötülemek veya küçük düşürmek
amacını güdemez ve .buna yol açabilecek davranış ve faaliyetlerde bulunamazlar.
Parti adları ile amblemlerinde Atatürk’ün adını veya resmini kullanamazlar.
Madde 86- Siyasi partiler,
Türkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliğinin değiştirilmesi ve halifeliğin yeniden
kurulması amacını güdemez ve bu amaca yönelik faaliyetlerde bulunamazlar.
Madde 87- Siyasi partiler,
Devletin sosyal veya ekonomik veya siyasi veya hukuki temel düzenini, kısmen de
olsa dini esas ve inançlara uydurmak amacıyla veya siyasi amaçla veya siyasi
menfaat temin ve tesis eylemek maksadıyla dini veya dini hissiyatı veya dince
mukaddes tanınan şeyleri alet ederek her ne suretle olursa olsun propaganda
yapamaz, istismar edemez veya kötüye kullanamazlar.
Madde 88- Siyasi partiler,
herhangi bir şekilde dini tören ve ayın tertipleyemez veya parti sıfatıyla bu
gibi tören ve ayinlere katılamazlar.
Siyasi partiler, dini
bayramlar, ayinleri ve cenaze törenlerini parti gösterilerine ve
propagandalarına vesile yapamazlar.
Devlet protokolünce
düzenlenen cenaze törenleri ile partisinden bir üyenin ölümü halinde veya parti
nezaketinin gereği olarak bir diğer parti üyesinin veya bağımsız kişinin cenaze
töreninde partinin temsili veya parti adına çelenk gönderilmesi ile anma
törenleri bayramlaşmalar, siyasi propagandaya dönüştürülmemek şartıyla birinci
fıkradaki yasağın dışındadır.
Madde 89- Siyasi partiler,
laiklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasi görüş ve düşüncelerin dışında
kalarak ve milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek özel kanunda
gösterilen görevleri yerine getirmek durumunda olan Diyanet İşleri
Başkanlığının, genel idare içinde yer almasına ilişkin Anayasanın 136 ncı
maddesi hükmüne aykırı amaç güdemezler.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Çeşitli Yasaklar
Madde 90- Siyasi partilerin
tüzük, program ve faaliyetleri Anayasa ve bu Kanun hükümlerine aykırı olamaz.
Siyasi partiler, tüzük ve
programları dışında faaliyette bulunamayacakları gibi seçimlerde başka bir
partiyi destekleme kararı da alamazlar.
Madde 91- (Mülga
:12/8/1999-4445/25 md.)
Dernek, Sendika, Vakıf, Kooperatif ve Meslek Kuruluşlarıyla Siyasi
İlişki ve İşbirliği Yasağı
Madde 92- (Mülga
:12/8/1999-4445/25 md.)
Madde 93- Siyasi partilerin
parti içi çalışmaları, parti yönetimi, denetimi; parti organları için yapılacak
seçimler ile parti genel başkanlığınca, genel merkez organlarınca ve parti
gruplarınca alınan kararları ve yapılan eylem ve işlemleri parti tüzüğüne,
parti üyeleri arasındaki eşitlik ilkesine ve demokrasi esaslarına aykırı
olamaz.
Madde 94- Siyasi partiler,
üyeleri ve personeli için üniforma, üniforma niteliğinde kıyafet veya kol bağı
ve benzeri alametler ihdas edemez ve bunları kullandıramazlar. Ancak her
kademedeki parti kongreleri ile toplantılarında görevlendirilen parti üyeleri
ve personel bu görevleri gereği olarak şerit, kurdela ve benzeri işaretler
kullanabilirler.
Siyasi partiler herhangi bir
kimseye veya topluluğa güvenlik kuvvetlerinin görev veya yetkilerini üstlenmesi
görevini veremezler ve parti kongre ve toplantılarında üyelerinin bu şekilde
hareketlerine müsaade edemezler.
Kapatılan Siyasi Partiler ve Mensuplarının Durumu (*)
Madde 95- (Değişik :
12/8/1999-4445/14 md.) Kapatılan siyasi parti bir başka ad altında
kurulamaz. Bir siyasi partinin kapatılmasına söz veya eylemleriyle neden olan
kurucuları dahil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin kapatmaya ilişkin kesin
kararının Resmi Gazete’de gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl
süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve denetçisi olamazlar,
Siyasi partiler bu kişileri hiçbir suretle seçimlerde aday gösteremezler.
Madde 96- (Değişik
birinci fıkra : 19/6/1992-3821/8 md.) Anayasa Mahkemesince temelli kapatılan veya
siyasi parti siciline kayıtlı bulunan siyasi partilerin isimleri, amblemleri,
rumuzları, rozetleri ve benzeri işaretleri başka bir siyasi partice kullanılmayacağı gibi, daha önce kurulmuş Türk
devletlerine ait topluma mal olmuş bayrak, amblem ve flamalar da siyasi partilerce
kullanılmaz.
Değişik:
(19/6/1992-3821/8 md.) Kurulacak siyasi partiler, Anayasa Mahkemesince
kapatılan siyasi partilerin devamı olduklarını beyan edemez ve böyle bir
iddiada bulunamazlar.
Komünist, anarşist, faşist,
teokratik, nasyonal sosyalist, din, dil, ırk, mezhep ve bölge adlarıyla veya
aynı anlama gelen adlarla da siyasi partiler kurulamaz veya parti adında bu
kelimeler kullanılamaz.
Madde 97- (Mülga :
12/8/1999-4445/25 md.)
(*) Bu madde başlığı, “Temelli
kapatılan siyasi partiler mensuplarının durumu” iken, 12/8/1999 tarih ve 4445
sayılı Kanunun 14 üncü maddesiyle metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir.
Siyasi Partilerin
Kapatılması
Madde 98- (Değişik
:12/8/1999-4445/15 md.) Siyasi
partilerin kapatılması davaları, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı
tarafından Anayasa Mahkemesinde açılır. (Ek Cümle: 2/1/2003-4778/9 md.) Siyasi partilerin kapatılması davalarında
kapatılmaya karar verilebilmesi için beşte üç oy çokluğu şarttır.
Anayasa Mahkemesince verilen
kararlar kesindir.
Cumhuriyet Başsavcılığı,
iddianamesine esas teşkil edecek olayların araştırılması ve soruşturulmasında
ve davanın açılması ve yürütülmesinde Cumhuriyet savcılarına ve sorgu
hakimlerine tanınan bütün yetkilere sahiptir. Ancak, Anayasanın ve kanunların
sadece hakimler tarafından kullanılabileceğini belirttiği yetkiler bunun
dışındadır.
(Değişik :
12/8/1999-4445/15md.) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı siyasi partilerden
incelenmek üzere gerekli gördüğü belgeleri isteyebilir.
Siyasi partiler, Cumhuriyet
Başsavcılığının isteklerine en geç onbeş gün içinde cevap vermek zorundadırlar.
Cumhuriyet Başsavcısı,
soruşturmayı Cumhuriyet Başsavcıvekili veya yardımcıları eliyle de yürütebilir.
Cumhuriyet Başsavcısının
soruşturma için görevlendirdiği Başsavcı yardımcılarının, Yargıtay üyeliğine
seçilmeleri hali hariç, soruşturma
sonuçlanıncaya kadar süreli veya süresiz başka bir göreve atanmaları
Cumhuriyet Başsavcısının yazılı muvafakatına bağlıdır.
Madde 99- Siyasi partilerin
kapatılmasına ilişkin isteklerin, Cumhuriyet Başsavcılığınca reddi halinde,
yapılan itirazları incelemek üzere Siyasi Partilerle İlgili Yasakları İnceleme
Kurulu kurulmuştur.
Bu Kurul, Yargıtay ceza
daireleri başkanlarından kurulur. Bunların en kıdemlisi Kurulun Başkanıdır.
Daire başkanlarının özürleri halinde dairenin en kıdemli üyesi Kurula katılır.
Kurul üye tamsayısı ile toplanır. Karar yeter sayısı, üye tam sayısının salt
çoğunluğudur.
Madde 100- (Değişik:
2/1/2003-4778/10 md.) Anayasada yazılı nedenlerle Cumhuriyet Başsavcılığı
tarafından bir siyasi partinin kapatılması davasının açılması ;
a) Re’sen,
b) Bakanlar Kurulu kararı
üzerine Adalet Bakanının istemiyle,
c) Bir siyasi partinin
istemi üzerine,
olur.
Ancak, bir siyasi partinin Cumhuriyet
Başsavcılığından dava açılmasını isteyebilmesi için, bu partinin son
milletvekili genel seçimlerine katılmış olması, Türkiye Büyük Millet Meclisinde
grubu bulunması, ilk büyük kongresini yapmış olması, partinin merkez karar ve
yönetim kurulunun üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyu ile dava açılmasının
istenmesi yolunda karar alınmış bulunması ve istemin parti adına parti genel
başkanı tarafından Cumhuriyet Başsavcılığına yazılı olarak yapılmış olması
gerekir.
Cumhuriyet Başsavcılığı,
Adalet Bakanının veya partinin yazılı isteminde yeterli delil bulunduğu
kanısına varırsa davayı açar. Yeterli delil bulunmadığı kanısına varırsa dava
açmayacağını istemde bulunan Adalet Bakanına veya siyasi parti genel
başkanlığına yazı ile bildirir.
Adalet Bakanının veya siyasi
partinin, Cumhuriyet Başsavcılığının bildirimi üzerine, bu bildirimin tebliği
tarihinden başlayarak otuz gün içinde Siyasi Partilerle İlgili Yasakları
İnceleme Kuruluna yazı ile itirazda bulunma hakkı vardır.
Kurul, itirazı ivedilikle en
geç otuz gün içinde inceler, itirazı haklı görmezse dava açılmaz, haklı
görürse, Cumhuriyet Başsavcılığı Anayasa Mahkemesine dava açmakla yükümlüdür.
Bu maddenin birinci
fıkrasının (b) ve (c) bentlerinde yer alan hükümler milletvekili genel
seçimiyle, bu seçimin yenilenmesine veya milletvekili ara seçimlerine dair
verilen kararın Resmi Gazetede yayımlandığı tarihten başlayarak oy verme
gününün ertesi gününe kadar geçecek süre içinde uygulanamaz.
Madde 101-(Değişik
:12/8/1999-4445/16 md.) Anayasa Mahkemesince bir siyasi parti hakkında kapatma kararı;
a) Bir siyasi partinin tüzük
ve programının Devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez
bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet
egemenliğine, demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olması, sınıf
veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve
yerleştirmeyi amaçlaması, suç işlenmesini teşvik etmesi,
b) Bir siyasi partinin,
Anayasanın 68 inci maddesinin dördüncü fıkrasına aykırı eylemlerin işlendiği
odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespiti,
c) Bir siyasi partinin,
yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan
gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alması,
hallerinde verilir.
( Ek: 26/03/2002-4748/4 md.) Anayasa Mahkemesi,
yukarıdaki fıkranın (a) ve (b) bentlerinde sayılan hallerde temelli kapatma
yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasi partinin almakta
olduğu son yıllık Devlet yardımı miktarının yarısından az olmamak kaydıyla, bu
yardımdan kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına, yardımın tamamı ödenmişse
aynı miktarın Hazineye iadesine karar verebilir.
Madde 102- (Değişik:
26/03/2002-4748/4 md.) Siyasi partilerin faaliyetlerinin izlenmesi amacıyla
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının istediği bilgi ve belgeleri bildirilen süre
içinde vermeyen siyasi partiye Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından
ikinci bir yazı tebliğ olunur. Bu yazıda, bildirilen süre içinde cevap
verilmediği ve istek yerine getirilmediği takdirde o siyasi partinin devlet
yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması için dava açılabileceği de belirtilir. Bu tebliğde
bildirilecek süre içinde yine istek yerine getirilmez veya cevap verilmezse
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı o siyasi partinin kapatılması ya da Devlet
yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması için Anayasa Mahkemesinde re’sen dava açabilir. (Ek Cümle:
2/1/2003 –4778/11) Siyasi parti,
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının bu istemlerine karşı Anayasa Mahkemesine
itiraz edebilir. (*)
(Ek
:12/8/1999-4445/17 md.) ( Değişik: 26/03/2002-4748/4 md.) Parti büyük
kongresi, merkez karar ve yönetim kurulu veya bu kurulun iki ayrı kurul olarak
oluşturulduğu haller, Türkiye Büyük Millet Meclisi grup yönetim kurulu, Türkiye
Büyük Millet Meclisi grup genel kurulu, parti genel başkanı dışında kalan parti
organı, mercii veya kurulu tarafından Anayasanın 68 inci maddesinin dördüncü
fıkrasında yer alan hükümlere aykırı fiilin işlenmesi halinde, fiilin işlendiği
tarihten başlayarak iki yıl geçmemiş ise Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı söz
konusu organ, mercii veya kurulun işten el çektirilmesini yazı ile o partiden
ister. Parti üyeleri 68 inci maddenin dördüncü fıkra hükümlerine aykırı fiil ve
konuşmalarından dolayı hüküm giyerler ise Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı bu üyelerin partiden kesin
olarak çıkarılmasını o partiden ister.
(Ek :
12/8/1999-4445/17 md.) ( Değişik: 26/03/2002-4748/4 md.) Siyasi parti, tebliğ
tarihinden itibaren otuz gün içinde istem yazısında belirtilen hususu yerine
getirmediği takdirde,Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı Anayasa Mahkemesinde o
siyasi partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması için
dava açar. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca düzenlenen iddianamenin
tebliğinden itibaren otuz gün içinde ilgili siyasi parti tarafından söz konusu
parti organı, mercii veya kurulun işten el çektirilmesi ve parti üyesi veya
üyelerin partiden kesin olarak çıkarılmaları halinde, o partinin kapatılması ya
da Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması için açılan dava
düşer. Aksi takdirde Anayasa Mahkemesi, dosya üzerinde inceleme yaparak,
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının ve siyasi parti temsilcilerinin sözlü
açıklamalarını, gerekli gördüğü hallerde diğer ilgilileri ve konu üzerinde
bilgisi olanları da dinlemek suretiyle açılmış bulunan davayı karara bağlar. (*)
(*) 1 ve 3 üncü fıkralarda geçen
“kapatılması ya da” ibaresi 2/1/2003 tarih ve 4778 sayılı Kanunun 11 inci
maddesiyle metinden çıkartılmıştır.
Madde 103- (Değişik
:12/8/1999-4445/18 md.) Bir siyasi partinin Anayasanın 68 inci maddesinin
dördüncü fıkrası hükmüne aykırı eylemlerin odak halini oluşturulup
oluşturmadığı hususu Anayasa Mahkemesince belirlenir.
Bir siyasi parti, birinci
fıkrada yazılı fiiller o partinin üyelerince yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin büyük
kongre, merkez karar ve yönetim kurulu veya Türkiye Büyük Millet Meclisindeki
grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsendiği
yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık içinde
işlendiği takdirde, söz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır. (*)
( Ek :
26/03/2002-4748/4 md.) Bir siyasi
parti., bu nitelikteki fiiller o partinin üyelerince yoğun bir şekilde
işlendiği ve bu durum o partinin büyük kongre veya genel başkan veya merkez
karar veya yönetim organları veya Türkiye Büyük Millet Meclisindeki grup genel
kurulu veya grup yönetim kurulunca zımmen veya açıkça benimsendiği yahut bu
fiiller doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık içinde işlendiği
takdirde, söz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır.
Madde 104- (Değişik
birinci fıkra : 12/8/1999-4445/19 md.) Bir siyasi partinin bu
Kanunun 101 inci maddesi dışında kalan emredici hükümleriyle diğer kanunların
siyasi partilerle ilgili emredici hükümlerine aykırılık halinde bulunması
sebebiyle o parti aleyhine Anayasa Mahkemesine, Cumhuriyet Başsavcılığınca
re’sen yazı ile başvurulur.
(Değişik:
2/1/2003-4778/12 md.) Anayasa Mahkemesi, söz konusu hükümlere aykırılık
görürse bu aykırılığın giderilmesi için ilgili siyasi parti hakkında ihtar
kararı verir. Bu yazının tebliği
tarihinden itibaren altı ay içinde aykırılık giderilmediği takdirde,
Cumhuriyet Başsavcılığı o siyasi partinin Devlet yardımından kısmen veya
tamamen yoksun bırakılması için Anayasa
Mahkemesine re’sen dava açabilir.
Madde 105- Kuruldukları
tarihten itibaren aralıksız iki dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi genel
seçimlerine, katılmayan siyasi partiye, ikinci genel seçimin yapıldığı tarihten itibaren bir ay içinde Cumhuriyet
Başsavcılığınca kapanma kararı alması için yazılı tebligatta bulunur. Bu
yazının tebliğinden itibaren üç ay içinde kapanma kararı alınmadığı takdirde,
Cumhuriyet Başsavcılığınca açılacak dava üzerine Anayasa Mahkemesinin kararıyla
o siyasi parti kapatılır.
(*) Bu maddenin 2. fıkrası
12/12/2000 tarih ve E: 2000/86, K: 2000/50 sayılı Anayasa Mahkemesi kararı ile
iptal edilmiştir.
İdari Mercilerin,
Savcıların ve Mahkemelerin Görevi
Madde 106- Bu kanunun 101,
103, ve 104 üncü maddelerinde belirtilen fiil ve haller hakkında bilgi edinen
idari merciler, bu bilgileri mahalli Cumhuriyet savcılığına derhal ve yazılı
olarak intikal ettirirler. Mahkemeler de bu gibi fiil ve halleri öğrendikleri
zaman durumu derhal mahalli Cumhuriyet savcılığına yazı ile duyururlar.
Cumhuriyet savcılıkları, bu bilgileri hemen Adalet Bakanlığına ve belgeleriyle
birlikte Cumhuriyet Başsavcılığına yazı ile bildirirler.
Kapatılan Partinin
Malları
Madde 107- Anayasa Mahkemesi
kararıyla kapatılan siyasi partinin
bütün malları Hazineye geçer.
Kapatma
kararını Bakanlar Kurulu uygular.
Kapanma Kararının
Kapatmaya İlişkin Hükmün Sonuçlarına
Etkili Olamayacağı
Madde 108- Bir siyasi partinin
kapatılması için dava açıldıktan sonra o partinin yetkili organı
tarafından verilen kapanma kararı,
Anayasa Mahkemesinde açılmış bulunan kapatma davasının yürütülmesine ve kapatma
kararı verilmesi halinde doğacak hukuki sonuçlara hükmedilmesine engel
değildir.
Siyasi Partilerin
Kapanması
Madde 109- Bir siyasi partinin
kapanmasına ancak büyük kongrece karar verilebilir. Bu karar gizli oyla alınır;
karar yeter sayısı, parti tüzüğünde belirtilen toplanma yeter sayısının salt
çoğunluğudur.
Siyasi partinin kapanmasına
karar verilirse, bu karar derhal kapanan partinin genel başkanlığı tarafından,
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı, Anayasa Mahkemesi Başkanlığı,
Cumhuriyet Başsavcılığı ve İçişleri Bakanlığına bildirilir.
Siyasi partinin
tüzelkişiliği, büyük kongrenin kapanma kararını aldığı tarihte sona erer.
Madde 110- Kapanan bir siyasi
partinin malları, büyük kongre toplanma yeter sayısının salt çoğunluğunun oyu
ile alacağı bir karar üzerine, bir diğer siyasi partiye veya başka bir parti
ile birleşmek için kapanma kararı alınmışsa, birleşeceği partiye, ilgili
partinin de kabul etmesi şartıyla devredilebilir. Aksi halde kapanan siyasi
parti malları Hazineye geçer.
Kapanma kararları, Hükümetin
devamlı gözetim ve denetimi altında, büyük kongrenin görevlendireceği bir
tasfiye kurulu eliyle uygulanır.
Kapatılması için hakkında soruşturma veya
dava açılmış olan bir siyasi parti, kapanma ve buna bağlı olarak parti
mallarının devrine daire karar aldığı takdirde, soruşturma veya dava
sonuçlanıncaya kadar devir işlemi yapılmaz.
Ceza Hükümleri
Cumhuriyet Başsavcılığına ve Anayasa Mahkemesine Gerekli Bilgilerin Verilmemesi
Madde 111- Siyasi Partilerin;
a) Cumhuriyet
Başsavcılığınca tutulacak siciller için istenen bilgi ve belgeleri vermeyen
veya 102 nci madde hükümlerine aykırı hareket eden sorumluları hakkında, üç
aydan altı aya kadar hafif hapis ve onbeş milyon liradan otuz milyon liraya
kadar hafif para cezası, (*)
b) 74üncü madde hükümlerine
aykırı hareket eden sorumluları hakkında, üç aydan altı aya kadar hafif hapis
ve onbeş milyon liradan otuz milyon liraya kadar hafif para cezası, (*)
(*) Bu fıkralarda yeralan “beş bin
liradan on bin liraya kadar hafif para cezası” ibareleri, 12/8/1999 tarih ve
4445 sayılı Kanunun 22 nci maddesi ile metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir
c) 75 inci madde gereğince
yapılan inceleme ve araştırmaları engelleyen sorumluları ile aynı madde
gereğince istenen bilgileri vermeyen sorumluları hakkında altı aydan bir yıla
kadar hapis ve altmış milyon liradan az olmamak üzere ağır para cezası, (*)
(Ek fıkra:
2/1/2003-4778/13 md.) d) 104 üncü maddeye göre verilen ihtar kararının
gereğini yerine getirmeyerek partiyi Devlet yardımından kısmen veya tamamen
yoksun bırakan sorumlular ile Devlet yardımından faydalanmayan siyasi
partilerin sorumluları hakkında üç aydan altı aya kadar hafif hapis cezası,
verilir.
Tekerrür halinde, bu cezalar yarı nispette artırılarak hükmolunur.
Oylamaya Hile
Karıştırılması
Madde 112- Önseçimler ile
siyasi parti kongrelerinin seçimleri ve kararları için yapılan oylamalarla, her
kademedeki her çeşit parti görevlileri ve yedeklerinin seçimi için yapılan
oylamalara ve bu oylamaların sayım ve dökümüne hile karıştıranlar, bir yıldan
üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar.
Parti Defter ve
Kayıtlarının Tutulmaması, Tahrifi, Defterlerin Yok Edilmesi veya Gizlenmesi
Madde 113- Bu Kanunun 60 ıncı
maddesinde yazılı defter ve kayıtları tutmayanlar, altı aydan bir yıla, bu
defter ve kayıtları tahrif veya yok edenler veya gizleyenler, bir yıldan üç
yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar.
Mükerrer Kayıt
Madde 114- Bu Kanunun 6 ıncı
maddesinin 2 nci ve 3 üncü fıkralarına aykırı hareket edenler otuz milyon
liradan yetmişbeş milyon liraya kadar hafif para cezası ile cezalandırılırlar. (**)
Aynı kişiyi bilerek mükerreren üye kaydedenler
ile başvurusu bulunmayan veya mevcut olmayanları üye gibi gösterip kaydedenler,
bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar.
(*) Bu fıkrada yer alan “ellibin”
ibaresi, 12/8/1999 tarih ve 4445 sayılı Kanunun 22 nci maddesi ile metne
işlendiği şekilde değiştirilmiştir.
(**) Bu fıkrada yer alan “on bin
liradan yirmi beş bin liraya” ibaresi 12/8/1999 tarih ve 4445 sayılı Kanunun 22
nci maddesi ile metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir.
Organlarda Görev
Alanların Bildirilmemesi
Madde 115- (Değişik
:28/3/1986-3270/19 md.) Bu Kanunun 33 üncü maddesinde yazılı bildirimi
yerine getirmeyen parti sorumluları onbeş milyon liradan otuz milyon liraya
kadar hafif para cezasına mahkum edilirler. (*)
Aynı hüküm, her kademedeki parti görevlileri ile yedeklerinin seçimi
için yapılacak toplantıların gün ve yerlerini, kongre veya toplantıdan yedi gün
önce mahallin en büyük mülki amirliğine bildirmeyen parti sorumluları hakkında
da uygulanır.
Kanuna Aykırı Bağış,
Kredi veya Borç Alınması, Borç Verilmesi
Madde 116-(Değişik :
12/8/1999-4445/20 md) Bu Kanun hükümlerine aykırı olarak bağışta bulunan
kimse ve bağışı kabul eden parti sorumlusu, altı aydan bir yıla kadar hapis
cezası ile cezalandırılır.
Bu Kanun hükümlerine aykırı
olarak kredi veya borç veren veya alanlar ile bu krediyi veya borcu olan veya
veren parti sorumlusu hakkında da yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır.
Yabancı devletlerden,
uluslararası kuruluşlardan, Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel
kişilerden yardım veya bağış kabul eden parti sorumlusu veya aday veya aday
adayı bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Kanuna Aykırı Sair
Davranışlar
Madde 117- Bu Kanunun dördüncü
kısmında yazılı yasak fiilleri işleyenler, fiil daha ağır bir cezayı
gerektirmediği takdirde, altı aydan az olmamak üzere hapis cezası ile
cezalandırılırlar.
Genel Ceza Hükümleri
Madde 118- Bu Kanunla, 22
Kasım 1972 tarihli ve 1630 sayılı Dernekler Kanununa yapılan atıflar hakkında,
söz konusu Kanunda yer alan ve bu Kanun hükümlerine aykırı bulunmayan ceza
müeyyideleri, siyasi partiler ve sorumluları hakkında da uygulanır.
(*) Bu fıkrada yer alan “beş bin
liradan on bin liraya kadar” ibaresi, 12/8/1999 tarih ve 4445 sayılı Kanunun 22
nci maddesi ile metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir.
Özel Yasaklarla
İlgili Cezalar
Madde 119- (Mülga
:21/5/1987-3370/9 md.)
Seçimlerde Alınan
Tedbirlere Uymama
Madde 120- Bu Kanun
hükümlerine göre yapılan seçimlerin düzen içerisinde ve sağlıklı biçimde
yürütülmesi amacıyla hakimin ve sandık kurulunun aldığı tedbirlere uymayanlara,
eylem daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde üç aydan altı aya kadar
hafif hapis cezası verilir.
Çeşitli Hükümler
Diğer Kanunlar Genel
Olarak Uygulanacak Hükümleri
Madde 121- Türk Kanunu
Medenisi ile Dernekler Kanununun ve dernekler hakkında uygulanan diğer
kanunların bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri, siyasi partiler hakkında da
uygulanır.
Bu Kanunun hükümlerine göre
soruşturma yapan Cumhuriyet Başsavcısı Cumhuriyet Başsavcıvekili ile Cumhuriyet
Başsavcı Başyardımcısı veya Cumhuriyet Başsavcı yardımcılarına verilecek yol
giderleri, tazminat ve gündelikler hakkında, 4/2/1983 tarihli ve 2797 sayılı
Yargıtay Kanununun 67 nci maddesi hükümleri uygulanır.
Uygulanmayacak Kanun
Hükümleri
Madde 122- 22 Kasım 1972
tarihli ve 1630 sayılı Dernekler
Kanununun 40 ıncı maddesi ile 24 Temmuz 1953 tarihli ve 6187 sayılı Vicdan ve
Toplanma Hürriyetinin Korunması Hakkında Kanunun 2 ve 3 üncü maddelerinin
hükümleri, siyasi partiler hakkında uygulanmaz.
Devletçe Yardım
Ek Madde 1- (27/6/1984-3032/2
md. ile gelen Ek Madde hükmü olup teselsül için numaralandırılmıştır.) Yüksek
Seçim Kurulunca son milletvekili genel seçimlerine katılma hakkı tanınan ve
2339 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü maddesindeki genel barajı
aşmış bulunan siyasi partilere her yıl Hazineden ödenmek üzere o yılki genel
bütçe gelirleri “(B) Cetveli” toplanmış beşbinde ikisi oranında ödenek mali yıl
için konur. (*)
(Değişik birinci
cümle : 12/8/1999-4445/21 md.) Bu ödenek, yukarıdaki fıkra gereğince Devlet yardımı
yapılacak siyasi partiler arasında, bu partilerin genel seçim sonrasında Yüksek
Seçim Kurulunca ilan edilen toplam geçerli oy sayıları ile orantılı olarak
bölüştürülmek suretiyle her yıl ödenir. Bu dönemlerin o yılki genel bütçe
kanununun yürürlüğe girmesini takip on gün içinde tamamlanması zorunludur.
(Üçüncü fıkra Mülga
: 12/8/1999-4445/21 md.) Bu yardım sadece parti ihtiyaçları veya parti
çalışmalarında kullanılır.
(Ek fıkralar
:7/8/1988-3470/1 md.) Milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli
oyların %7’sinden fazlasını alan siyasi partilere de Devlet yardımı yapılır. Bu
yardım en az Devlet yardımı alan siyasi partinin ikinci fıkra gereğince almış
olduğu yardım ve genel seçimlerde aldığı toplam geçerli oy esas alınarak
kazandıkları oyla orantılı olarak yapılır. Ancak bu yardım üçyüzelli milyon
liradan az olmaz. Bunun için her yıl Maliye ve Gümrük Bakanlığı bütçesine
yeterli ödenek konulur.
Yukarıdaki fıkralarda
öngörülen yardım miktarları; bu yardımdan faydalanabilecek siyasi partilere,
milletvekili genel seçiminin yapılacağı yıl üç katı, mahalli idareler genel
seçim yılı için iki katı olarak ödenir. Her iki seçim aynı yıl içerisinde
yapıldığında bu ödemenin miktarı üç katı geçemez. Bu fıkra gereğince yapılacak
katlı ödemeler, Yüksek Seçim Kurulunun seçim takvimine dair kararının ilanını
izleyen 10 gün içinde yapılır.
(Ek fıkra :
12/8/1999-4445/21md.) Bu Kanunun 76 ncı maddesi hükmü dairesinde
gelirleri Hazineye irad kaydedilen ve taşınmaz malları Hazine adına tapuya
tescil edilen siyasi partilere, bu madde gereğince yapılacak Devlet yardımında,
Hazineye irad kaydedilen gelirin Hazine adına tapuya tescil edilen
taşınmazların toplam değerinin iki katı indirilir.
Ek Madde
2-(21/5/1987-3370/10 md. ile gelen Ek 1 inci Madde hükmü olup numarası teselsül
ettirilmiştir.) İlçe belediye başkanı ile ilçeye bağlı diğer belediyelerin başkanları,
üyesi olduğu partinin ilçe kongresinin; büyükşehir belediye başkanları
dışındaki il belediye başkanları ile merkez ilçe çevresindeki diğer
belediyelerin başkanları merkez ilçe kongresinin; büyükşehir belediye
başkanları il kongresinin tabii üyesidirler.
(*) Bu fıkradaki “beşbinde biri”
ibaresi, 24/3/1992 tarih ve 3789 sayılı Kanunla “beşbinde ikisi” olarak
değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
Ek Madde
3-(21/5/1987-3370/10 md. ile gelen Ek 1 inci Madde hükmü olup numarası teselsül
ettirilmiştir.) Bu Kanunun çeşitli maddelerinde adı geçen merkez karar ve yönetim
kurulu deyiminden 13 üncü maddedeki merkez karar, yönetim ve icra organları
anlaşılır.
Ek Madde 4-(Ek
:31/3/1988-3420/12md.) (Mülga :12/8/1999-4445/25 md.)
Ek Madde 5- (ek :
31/10/1990-3673/3 md.) 2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle
Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunun 29 uncu maddesi
gereğince yapılan seçimlerin yenilenmesi hallerinde, 298 sayılı Seçimlerin
Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 63,64 ve 65 inci
maddelerindeki yasaklar Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun radyo ve televizyon
yayınları hakkında uygulanmaz.
Ek Madde 6- (Ek :
12/8/1999-4445/23 md.) Bu Kanunun 66 ve 70 inci maddelerinde yer alan
parasal değerler her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, o yıl için
4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca tespit ve
ilan olunan yeniden değerleme oranında artırılır.
Geçici Hükümler
Geçici Madde 1-
(Mülga : 21/5/1987-3370/9 md.)
Geçici Madde 2- Bu Kanunun geçici 1
inci maddesi kapsamında olup da maddede gösterilen süreler içerisinde siyasi
parti kuramayacakları belirtilenlerin, herhangi bir siyasi partinin kurucuları
arasında bulunmaları halinde, o siyasi parti tüzelkişilik kazanamaz.
Geçici Madde 3- Bu Kanunun geçici 1
inci maddesi uyarınca kendilerine özel yasak getirilen kişilerin kimlikleri,
statüleri ile hukuki durumları
belirtilmek suretiyle Kanunun yayımı tarihinden itibaren yedi gün içinde
İçişleri Bakanlığınca tespit edilerek Resmi Gazetede yayımlanır.
Resmi Gazetede yayım
tarihinden itibaren onbeş gün içinde ilgililerin İçişleri Bakanlığına itiraz
hakları vardır. İçişleri Bakanlığı yapılan itirazları onbeş gün içinde
inceleyerek karara bağlar.
Özel yasaklamaya tabi olduğu
sonradan anlaşılanlar hakkında da yukarıdaki hükümler uygulanır.
Geçici Madde 4- Bu Kanunun
yürürlüğe girmesini müteakip yapılacak ilk milletvekili genel seçimlerinin
sonucunun Yüksek Seçim Kurulu tarafından ilanına kadar, Milli Güvenlik Konseyi,
Siyasi parti kurmak üzere İçişleri Bakanlığına verilen kuruluş bildirisinde adı
yazılı bulunan parti kurucuları üzerinde incelemede bulunmak yetkisine
sahiptir. Bu inceleme sonucunda bu görevler
için uygun görülmeyenler hakkında Milli Güvenlik Konseyi, temelli
kapatılan siyasi partilerin her kademedeki yöneticileri ile üyelerine parti
faaliyetlerine katılma kısıtlılığı getiren Anayasanın 69 uncu maddesi
hükümlerine dayalı olarak üye tamsayısı ile karar alır. Bu suretle hakkında
olumsuz karar alınan kurucu yerine, diğer kurucular tarafından yenileri
önerilebilir.
Bu inceleme işlemi, kuruluş
bildirisinin İçişleri Bakanlığına verilmesi ile birlikte partinin tüzelkişilik
kazanması hakkınıönlemez ve geciktirmez.
İçişleri Bakanlığı,
kendisine verilen kuruluş bildirisi ve eklerinin (program ve tüzük hariç) birer
örneğini yirmidört saat içinde Milli Güvenlik Konseyi Başkanlığına ulaştırır.
Milli Güvenlik Konseyi
inceleme sonucunu ilgili partiye iletmek üzere İçişleri Bakanlığına ve aynı
zamanda Cumhuriyet Başsavcılığına yirmi gün içinde bildirir.
Tebliğ tarihinden itibaren
beş gün içinde Milli Güvenlik Konseyinin kararını yerine getirmeyen siyasi
partiler hakkında Cumhuriyet Başsavcılığınca
Anayasa Mahkemesinde kapatma davası açılır.
Geçici Madde 5-Bu Kanunun yürürlüğe
girmesini müteakip kurulacak siyasi partilerin teşkilatlanmaları aşağıdaki
esaslara göre yapılır:
a) İlk genel seçimler sonucu
Türkiye Büyük Millet Meclisi toplanıp, Başkanlık Divanı oluşuncaya kadar
geçecek süre içinde kurulan siyasi partilerin, genel başkan, merkez karar ve
yönetim kurulu ve merkez disiplin kurulu üyeleri; partinin tüzelkişilik
kazanmasını takip eden yedi gün içinde ilgili siyasi parti tarafından İçişleri
Bakanlığı ile Cumhuriyet Başsavcılığına bildirilir. Bu organlarda meydana gelen
değişiklikler de, değişikliğin yapıldığı tarihten itibaren yedi gün içinde aynı
makamlara bildirilir.
Yukarıdaki fıkrada
belirtilen süre içinde gerekli bildirimi yapmayan parti sorumluları hakkında bu
Kanunun 115 inci maddesi hükümleri uygulanır.
b) Bu Kanuna göre kurulacak
siyasi partiler ilçe, il ve büyük kongrelerini ilk genel seçimler sonucu
Türkiye Büyük Millet Meclisi toplanıp, Başkanlık Divanı oluşumundan sonra ve bu
tarihten itibaren iki yıl içinde yaparlar.
c) Bu Kanunun öngördüğü
şekilde çeşitli parti kademelerinin kongreleri yapılıncaya kadar, partilerin
geçici il ve ilçe teşkilatına ait zorunlu organları, kurucular kurulu (genel
başkan, merkez karar ve yönetim kurulu ile merkez disiplin kurulu üyeleri ve bu
kurullara katılmayan kurucular) tarafından oluşturulur.
Geçici Madde 6-
(Değişik: 10/6/1983 – 2839/62 md.) Bu Kanunun yürürlüğe girmesini müteakip,
yapılacak ilk milletvekili genel seçimleri için önseçim yapılmaz.
Milletvekili adayları, seçim
çevrelerinin çıkaracakları milletvekili sayısı kadar gösterilir.
Milletvekili adayları,
doğrudan kurucular kurulu üyelerinin en az üçte iki çoğunluğu tarafından milletvekili genel seçim tarihinden en az
yetmiş gün önce tespit edilir ve Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı ile Adalet Bakanlığına
bildirilir. Seçimle ilgili müteakip işlemler seçim mevzuatına göre yürütülür.
Bu Kanunun ve Seçim
Kanununun çeşitli hükümlerinde yer alan seçim çevrelerinde iki kez aday
gösterilmesine ilişkin hükümler, ilk milletvekili genel seçimlerinde
uygulanmayıp, seçim çevrelerinin çıkaracakları milletvekili sayısı şeklinde
uygulanır.
Geçici Madde 7- Bu Kanunun
yayımlanmasını müteakip yapılacak ilk milletvekili genel seçim tarihinden
yetmiş gün öncesine kadar geçecek süre içinde bir siyasi partinin, bir başka
siyasi partinin kapatılmasına ilişkin dava açma isteminde bulunabilmesi için bu
Kanunun 100 üncü maddesinde öngörülen,
a) Milletvekili genel
seçimlerine katılmış olmak,
b) Türkiye Büyük Millet
Meclisinde grubu bulunmak,
c) İlk büyük kongresini
yapmış olmak,
şartları aranmaz.
İlk milletvekili genel
seçimlerinden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi toplanıp Başkanlık Divanı
oluşuncaya kadar geçecek süre içinde, bu Kanunun dördüncü kısmında yer alan
hükümleri ihlal sebebiyle Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından bir partinin kapatılması
için dava açılması konusunda Milli Güvenlik Konseyi de Adalet Bakanı kanalıyla
istemde bulunabilir.
100 üncü maddede gösterilen
itiraz ve itirazın incelenmesiyle ilgili süreler, bu geçici madde kapsamına
giren istemler bakımından onar gün olarak uygulanır.
Geçici Madde 8- Kurulacak siyasi
partilerin tüzelkişilik kazanabilmeleri için bu Kanunun 8 inci maddesine göre,
düzenlemekle yükümlü bulundukları kuruluş bildirisi ve buna eklenecek belgeler
16 Mayıs 1983 gününden itibaren İçişleri Bakanlığına verilir.
Bu tarihe kadar olan süre
içerisinde siyasi parti kurmak için gerekli olan ve bu Kanunda öngörülen
hazırlık çalışmalarında ve temaslarda bulunulabilir.
Geçici Madde 9- 29 Haziran 1981
tarih ve 2485 numaralı Kurucu Meclis Hakkında Kanunun Danışma Meclisi
üyelerinin ilk genel seçimlerde herhangi bir siyasi partinin kontenjan adayı
olamayacaklarına ilişkin 31 inci maddesi yürürlükten kaldırılmıştır.
Geçici Madde 10- 16 Ekim 1981 tarih
ve 2533 sayılı Kanunla feshedilmiş bulunan siyasi partilerin 11 Eylül 1980
tarihindeki il ve ilçe başkanlarından,
a) 11 Eylül 1980 tarihine
kadar beş defa arka arkaya seçilmiş bulunanların, bu Kanuna göre kurulacak yeni
bir partideki aynı görevlere yeniden seçilebilmeleri için aradan dört yıllık
bir sürenin geçmesi gerekir. Bu sürenin başlangıç tarihi olarak 16 Ekim 1981
tarihi kabul edilir.
b) On yıldan az süreyle il
veya ilçe başkanlığı yapmış olanlar ise bu Kanun hükümlerine göre kurulacak
siyasi partilerde il veya ilçe başkanlığı yapabilirler, ancak 16 Ekim 1981
tarihinden önce yapmış oldukları il veya ilçe başkanlığı süreleri bu Kanun
hükümlerine göre yapabilecekleri azami il ve ilçe başkanlığı sürelerinin
hesabında göz önünde bulundurulur.
Bu madde hükümlerine uymayan
siyasi partiler hakkında bu Kanunun 104 üncü maddesi hükümleri uygulanır.
Geçici Madde 11- Bu Kanunun
yürürlüğe girmesini müteakip yapılacak ilk milletvekili genel seçimleri
tarihinden önce kurulacak siyasi partilerin çeşitli kademedeki kongreleri
yapılıncaya kadar geçecek sürede genel başkanlık ile il ve ilçe başkanlığına
getirilenlerin bu görevlerde bulunmaları arka arkaya altı veya beş defa seçilme
haklarında herhangi bir kayba sebep teşkil etmez.
Geçici Madde
12- Bu Kanunun yürürlüğe
girmesini müteakip kurulacak siyasi partilerin, il ve ilçe yönetim kurulu
başkan ve üyelik görevlerine getirilenlerden, geçici 6 ncı madde hükümlerine
göre partilerinin kurucular kurulu tarafından görev yaptıkları yerden
milletvekili adayı olarak tespit edilip Yüksek Seçim Kuruluyla Adalet
Bakanlığına bildirilenlerin, bildirim tarihinde bulundukları il ve ilçe yönetim
kurulu başkanlıkları ile üyelik görevleri sona erer.
Geçici Madde 13-
(27/6/1984 – 3032/3 md. ile gelen Geçici 11 inci Madde hükmü olup madde
numarası teselsül ettirilmiştir.) 1984 yılı içinde siyasi partilere Devletçe
yapılacak yardım bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren on gün içerisinde
genel bütçe gelirleri “B” Cetveli toplamı dikkate alınmak suretiyle Maliye ve
Gümrük Bakanlığı bütçesinde yer alan yedek ödenekten karşılanır.
Bu Kanun yürürlüğe girdiği
tarihten itibaren yapılacak, ilk genel milletvekili seçimine kadar, 25 Mart
1984 tarihinde yapılmış olan; Mahalli İdareler seçimine katılmış siyasi
partilere o yılın bütçesine, siyasi partilere Devlet yardımı için konan
ödeneğin % 30’u ayrılır ve ayrılan bu ödenek Siyasi Partilerin İl Genel Meclisi
seçimlerinde kazandıkları sandalye sayısına göre paylaştırılır.
Ödeneğin geri
kalan % 70’i ise,
TBMM’nde grubu bulunan
partilere 6 Kasım 1983 tarihinde
yapılmış olan genel seçimlerde aldıkları geçerli oyların, bu partilerin toplam
olarak aldıkları geçerli oylara oranına göre bölüştürülerek ödenir.
(Ek fıkralar: 9/4/1987 – 3349/1 md.) Bu Kanunun yürürlüğe
girdiği tarih itibariyle Türkiye Büyük Millet Meclisinde Grubu bulunan Siyasi
Partiler yukarıdaki fıkralarda ifade edilen seçimlere katılmamış olsalar bile
Devlet yardımından faydalanırlar. Bu miktar 150 000 000 (yüzelli milyon)
TL.sından aşağı olamaz. Bu maksatla gerekli ödenek 27/6/1984 tarih ve 3032
sayılı Kanunla konulan Ek Maddede öngörülen sınırlamaya bağlı olmaksızın Maliye
ve Gümrük Bakanlığı Bütçesinin yedek ödenek tertibinden karşılanır.
Siyasi Partiler Kanununa
27/6/1984 tarih ve 3032 sayılı Kanunla Eklenen Ek 1 inci maddede yazılı beşbinde
bir oranındaki yardım miktarı bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten sonra
yapılacak ilk milletvekili genel seçimi yılı için üç misline çıkartılır.
Artırılan miktar bu Kanunun Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edildiği
tarihte Grubu Bulunan Siyasi Partilere milletvekili sayılarına göre taksim
edilerek ödenir.
Geçici Madde 14-
(28/3/1986 – 3270/20 md. ile gelen Geçici 13 üncü Madde hükmü olup numarası
teselsül ettirilmiştir.) Siyasi Partiler Kanununda yapılan değişikliklerin
yürürlüğe girmesini müteakip, siyasi partilerin olağan büyük kongreleri
toplanıncaya kadar, partilerin merkez karar ve yönetim kurulları bu
değişikliklerin gerektirdiği tüzük tadilatını yapmaya yetkilidir.
Geçici Madde 15- (21/5/1987-3370/11 md. ile gelen Geçici 14 üncü Madde
hükmü olup numarası teselsül ettirilmiştir.) Bu Kanunda yapılan
değişikliklerin yürürlüğe girmesini müteakip, siyasi partilerin olağan büyük
kongreleri toplanıncaya kadar, Merkez Karar ve Yönetim Kurulları bu
değişikliğin gerektirdiği tüzük tadilatını yapmaya yetkilidir.
Geçici Madde 16- (
29/04/2005 tarih ve 5341 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmıştır)
Geçici Madde
17-(Ek:25/12/1993-3945/2 md.) Siyasi partiler tüzüklerinde gerekli değişiklikleri
yapıncaya kadar merkez karar organları istifaya ilişkin usul ve esasları
tespite yetkilidir.
Geçici Madde 18-(Ek
: 12/8/1999-4445/24 md.) Siyasi partilerin merkez karar ve yönetim
kurulları, bu Kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren altı ay içerisinde gerekli
görülen tüzük değişikliğini yapmaya yetkilidir. Bu değişiklikler izleyen ilk
büyük kongrenin onayına sunulur.
ONUNCU KISIM
Yürürlük ve
Yürütme
Yürürlük
Madde 123 – Bu Kanun yayımı
tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 124- Bu Kanun
hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.